วชฺรจฺเฉทิกา นาม ตฺริศติกา ปฺรชฺญาปารมิตาฯ
ฯนโม ภควตฺยา อารฺยปฺรชฺญาปารมิตาไย๚
เอวํ มยา ศฺรุตมฺฯ เอกสฺมินฺ สมเย ภควานฺ ศฺราวสฺตฺยํา วิหรติ สฺม เชตวเน’นาถปิณฺฑทสฺยาราเม มหตา ภิกฺษุสํเฆน สารฺถํ ตฺรโยทศภิรฺภิกฺษุศไตะ สํพหุไลศฺจ โพธิสตฺตฺไวรฺมหาสตฺตฺไวะฯ อถ ขลุ ภควานฺ ปูรฺวาหฺณกาลสมเย นิวาสฺย ปาตฺรจีวรมาทาย ศฺราวสฺตีํ มหานครีํ ปิณฺฑาย ปฺราวิกฺษตฺฯ อถ ขลุ ภควานฺ ศฺราวสฺตีํ มหานครีํ ปิณฺฑาย จริตฺวา กฤตภกฺตกฤตฺยะ ปศฺจาทฺภกฺตปิณฺฑปาตปฺรติกฺรานฺตะ ปาตฺรจีวรํ ปฺรติศามฺย ปาเทา ปฺรกฺษาลฺย นฺยษีทตฺปฺรชฺญปฺต เอวาสเน ปรฺยงฺกมาภุชฺย ฤชุํ กายํ ปฺรณิธาย ปฺรติมุขีํ สฺมฤติมุปสฺถาปฺยฯ อถ ขลุ สํพหุลา ภิกฺษโว เยน ภควําสฺเตโนปสํกฺรามนฺฯ อุปสํกฺรมฺย ภควตะ ปาเทา ศิโรภิรภิวนฺทฺย ภควนฺตํ ตฺริษฺปฺรทกฺษิณีกฤตฺย เอกานฺเต นฺยษีทนฺ๚๑๚
เตน ขลุ ปุนะ สมเยนายุษฺมานฺ สุภุติสฺตสฺยาเมว ปรฺษทิ สํนิปติโต’ภูตฺสํนิษณฺณะฯ อถ ขลฺวายุษฺมานฺ สุภูติรุตฺถายาสนาเทกําสมุตฺตราสงฺคํ กฤตฺวา ทกฺษิณํ ชานุมณฺฑลํ ปฤถิวฺยํา ปฺรติษฺฐาปฺย เยน ภควําสฺเตนาญฺชลิํ ปฺรณมฺย ภควนฺตเมตทโวจตฺ- อาศฺจรฺยํ ภควนฺ, ปรมาศฺจรฺยํ สุคต, ยาวเทว ตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวา อนุปริคฤหีตาะ ปรเมณานุคฺรเหณฯ อาศฺจรฺยํ ภควนฺ ยาวเทว ตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวาะ ปรีนฺทิตาะ ปรมยา ปรีนฺทนยาฯ ตตฺกถํ ภควนฺ โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน กุลปุเตฺรณ วา กุลทุหิตฺรา วา สฺถาตวฺยํ กถํ ปฺรติปตฺตวฺยํ กถํ จิตฺตํ ปฺรคฺรหีตวฺยมฺ ?
เอวมุกฺเต ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ- สาธุ สาธุ สุภูเต, เอวเมตตฺสุภูเต, เอวเมตทฺยถา วทสิฯ อนุปริคฤหีตาสฺตถาคเตน โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวาะ ปรเมณานุคฺรเหณฯ ปรีนฺทิตาสฺตถาคเตน โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวาะ ปรมยา ปรีนฺทนยาฯ เตน หิ สุภูเต ศฤณุ, สาธุ จ สุษฺฐุ จ มนสิ กุรุ, ภาษิษฺเย’หํ เต-ยถา โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน สฺถาตวฺยํ ยถา ปฺรติปตฺตวฺยํ ยถา จิตฺตํ ปฺรคฺรหีตวฺยมฺฯ เอวํ ภควนฺ อิตฺยายุษฺยานฺ สุภูติรฺภควตะ ปฺรตฺยเศฺราษีตฺ๚๒๚
ภควานสฺไยตทโวจตฺ-อิห สุภูเต โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตไนว จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ-ยาวนฺตะ สุภูเต สตฺตฺวาะ สตฺตฺวธาเตา สตฺตฺวสํคฺรเหณ สํคฤหีตา อณฺฑชา วา ชรายุชา วา สํสฺเวทชา วา เอาปปาทุกา วา รูปิโณ วา อรูปิโณ วา สํชฺญิโน วา อสํชฺญิโน วา ไนวสํชฺญิโน นาสํชฺญิโน วา, ยาวานฺ กศฺจิตฺสตฺตฺวธาตุะ ปฺรชฺญปฺยมานะ ปฺรชฺญปฺยเต, เต จ มยา สรฺเว’นุปธิเศเษ นิรฺวาณธาเตา ปรินิรฺวาปยิตวฺยาะฯ เอวมปริมาณานปิ สตฺตฺวานฺ ปรินิรฺวาปฺย น กศฺจิตฺสตฺตฺวะ ปรินิรฺวาปิโต ภวติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจตฺสุภูเต โพธิสตฺตฺวสฺย สตฺตฺวสํชฺญา ปฺรวรฺเตต, น ส โพธิสตฺตฺว อิติ วกฺตวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น ส สุภูเต โพธิสตฺตฺโว วกฺตวฺโย ยสฺย สตฺตฺวสํชฺญา ปฺรวรฺเตต, ชีวสํชฺญา วา ปุทฺคลสํชฺญา ว ปฺรวรฺเตต๚๓๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภุเต น โพธิสตฺตฺเวน วสฺตุปฺรติษฺฐิเตน ทานํ ทาตวฺยมฺ, น กฺวจิตฺปฺรติษฺฐิเตน ทานํ ทาตวฺยมฺฯ น รูปปฺรติษฺฐิเตน ทานํ ทาตวฺยมฺฯ น ศพฺทคนฺธรสสฺปฺรษฺฏวฺยธรฺเมษุ ปฺรติษฺฐิเตน ทานํ ทาตวฺยมฺฯ เอวํ หิ สูภูเต โพธิสตฺตฺเวน มหาสตฺตฺเวน ทานํ ทาตวฺยํ ยถา น นิมิตฺตสํชฺญายามปิ ปฺรติติษฺเฐตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยะ สุภูเต โพธิสตฺตฺโว’ปฺรติษฺฐิโต ทานํ ททาติ, ตสฺย สุภูเต ปุณฺยสฺกนฺธสฺย น สุกรํ ปฺรมาณามุทฺคฺรหีตุมฺฯ ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต สุกรํ ปูรฺวสฺยํา ทิศิ อากาศสฺย ปฺรมาณมุทฺคฺรหีตุมฺ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ ภควานาห- เอวํ ทกฺษิณปศฺจิโมตฺตราสุ อธ อูรฺธฺวํ ทิคฺวิทิกฺษุ สมนฺตาทฺทศสุ ทิกฺษุ สุกรมากาศสฺย ปฺรมาณมุทฺคฺรหีตุมฺ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ ภควานาห-เอวเมว สุภูเต โย โพธิสตฺตฺโว’ปฺรติษฺฐิโต ทานํ ททาติ, ตสฺย สุภูเต ปุณฺยสฺกนฺธสฺย น สุกรํ ปฺรมาณมุทฺคฺรหีตุมฺฯ เอวํ หิ สุภูเต โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน ทานํ ทาตวฺยํ ยถา น นิมิตฺตสํชฺญายามปิ ปฺรติติษฺเฐตฺ๚๔๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ น ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยา สา ภควนฺ ลกฺษณสํปตฺตถาคเตน ภาษิตา ไสวาลกฺษณสํปตฺฯ เอวมุกฺเต ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ ยาวตฺสุภูเต ลกฺษณสํปตฺ ตาวนฺมฤษา, ยาวทลกฺษณสํปตฺ ตาวนฺน มฤเษติ หิ ลกฺษณาลกฺษณตสฺตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ๚๕๚
เอวมุกฺเต อายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ- อสฺติ ภควนฺฯ เกจิตฺสตฺตฺวา ภวิษฺยนฺตฺยนาคเต’ธฺวนิ ปศฺจิเม กาเล ปศฺจิเม สมเย ปศฺจิมายํา ปญฺจศตฺยํา สทฺธรฺมวิปฺรโลปกาเล วรฺตมาเน, เย อิเมษฺเววํรูเปษุ สูตฺรานฺตปเทษุ ภาษฺยมาเณษุ ภูตสํชฺญามุตฺปาทยิษฺยนฺติฯ อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต ภวิษฺยนฺตฺยนาคเต’ธฺวนิ โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวาะ ปศฺจิเม กาเล ปศฺจิเม สมเย ปศฺจิมายํา ปญฺจศตฺยํา สทฺธรฺมวิปฺรโลเป วรฺตมาเน คุณวนฺตะ ศีลวนฺตะ ปฺรชฺญาวนฺตศฺจ ภวิษฺยนฺติ, เย อิเมษฺเววํรูเปษุ สูตฺรานฺตปเทษุ ภาษฺยมาเณษุ ภูตสํชฺญามุตฺปาอทยิษฺยนฺติฯ น ขลุ ปุนสฺเต สุภูเต โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวา เอกพุทฺธปรฺยุปาสิตา ภวิษฺยนฺติ, ไนกพุทฺธาวโรปิตกุศลมูลา ภวิษฺยนฺติฯ อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต อเนกพุทฺธศตสหสฺรปรฺยุปาสิตา อเนกพุทฺธศตสหสฺราวโรปิตกุศลมูลาสฺเต โพธิสตฺตฺวา มหาสตฺตฺวา ภวิษฺยนฺติ, เย อิเมษฺเววํรูเปษุ สูตฺรานฺตปเทษุ ภาษฺยมาเณษุ เอกจิตฺตปฺรสาทมปิ ปฺรติลปฺสฺยนฺเตฯ ชฺญาตาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธชฺญาเนน, ทฤษฺฏาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธจกฺษุษา, พุทฺธาสฺเต สุภูเต ตถาคเตนฯ สรฺเว เต สุภูเต อปฺรเมยมสํขฺเยยํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสวิษฺยนฺติ ปฺรติคฺรหีษฺยนฺติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ สุภูเต เตษํา โพธิสตฺตฺวานํา มหาสตฺตฺวานามาตฺมสํชฺญา ปฺรวรฺตเต, น สตฺตฺวสํชฺญา, น ชีวสํชฺญา, น ปุทฺคลสํชฺญา ปฺรวรฺตเตฯ นาปิ เตษํา สุภูเต โพธิสตฺตฺวานํา มหาสตฺตฺวานํา ธรฺมสํชฺญา ปฺรวรฺตเตฯ เอวํ นาธรฺมสํชฺญาฯ นาปิ เตษํา สุภูเต สํชฺญา นาสํชฺญา ปฺรวรฺตเตฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจตฺสุภูเต เตษํา โพธิสตฺตฺวานํา มหาสตฺตฺวานํา ธรฺมสํชฺญา ปฺรวรฺเตต, ส เอว เตษามาตฺมคฺราโห ภเวตฺ, สตฺตฺวคฺราโห ชีวคฺราหะ ปุทฺคลคฺราโห ภเวตฺฯ สเจทธรฺมสํชฺญา ปฺรวรฺเตต, ส เอว เตษามาตฺมคฺราโห ภเวตฺ, สตฺตฺวคฺราโห ชีวคฺราหะ ปุทฺคลคฺราห อิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น ขลุ ปุนะ สุภูเต โพธิสตฺตฺเวน มหาสตฺตฺเวน ธรฺม อุทฺคฺรหีตวฺโย นาธรฺมะฯ ตสฺมาทิยํ ตถาคเตน สํธาย วาคฺภาษิตา-โกโลปมํ ธรฺมปรฺยายมาชานทฺภิธรฺมา เอว ปฺรหาตวฺยาะ ปฺราเควาธรฺมา อิติ๚๖๚
ปุนรปรํ ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต, อสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตนานุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิริตฺยภิสํพุทฺธะ, กศฺจิทฺวา ธรฺมสฺตถาคเตน เทศิตะ ? เอวมุกฺเต อายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ-ยถาหํ ภควนฺ ภควโต ภาษิตสฺยารฺถมาชานามิ, นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิริตฺยภิสํพุทฺธะ, นาสฺติ ธรฺโม ยสฺตถาคเตน เทศิตะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? โย’เสา ตถาคเตน ธรฺโม’ภิสํพุทฺโธ เทศิโต วา, อคฺราหฺยะ โส’นภิลปฺยะฯ น ส ธรฺโม นาธรฺมะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อสํสฺกฤตปฺรภาวิตา หฺยารฺยปุทฺคลาะ๚๗๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ยะ กศฺจิตฺกุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา อิมํ ตฺริสาหสฺรมหาสาหสฺรํ โลกธาตุํ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, อปิ นุ ส กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา ตโตนิทานํ พหุ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาตฺฯ สุภูติราห-พหุ ภควนฺ, พหุ สุคต ส กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา ตโตนิทานํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? โย’เสา ภควนฺ ปุณฺยสฺกนฺธสฺตถาคเตน ภาษิตะ, อสฺกนฺธะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ ตสฺมาตฺตถาคโต ภาษเต- ปุณฺยสฺกนฺธะ ปุณฺยสฺกนฺธ อิติฯ ภควานาห-ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา ว อิมํ ตฺริสาหสฺรมหาสาหสฺรํ โลกธาตุํ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภฺยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ยศฺจ อิโต ธรฺมปรฺยายาทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺย ปเรภฺโย วิสฺตเรณ เทศเยตฺ สํปฺรกาศเยตฺ, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยสํขฺเยยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อโตนิรฺชาตา หิ สุภูเต ตถาคตานามรฺหตํา สมฺยกฺสํพุทฺธานามนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิะ, อโตนิรฺชาตาศฺจ พุทฺธา ภควนฺตะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? พุทฺธธรฺมา พุทฺธธรฺมา อิติ สุภูเต อพุทฺธธรฺมาศฺไจว เต ตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต พุทฺธธรฺมา อิติ๚๘๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ โสฺรตอาปนฺนสฺไยวํ ภวติ-มยา โสฺรตอาปตฺติผลํ ปฺราปฺตมิติ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ น โสฺรตอาปนฺนสฺไยวํ ภวติ-มยา โสฺรตอาปตฺติผลํ ปฺราปฺตมิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ ส ภควนฺ กํจิทฺธรฺมมาปนฺนะ, เตโนจฺยเต โสฺรตอาปนฺน อิติฯ น รูปมาปนฺโน น ศพฺทานฺ น คนฺธานฺ น รสานฺ น สฺปฺรษฺฏวฺยานฺ ธรฺมานาปนฺนะฯ เตโนจฺยเต โสฺรตอาปนฺน อิติฯ สเจทฺภควนฺ โสฺรตอาปนฺนสฺไยวํ ภเวตฺ- มยา โสฺรตอาปตฺติผลํ ปฺราปฺตมิติ, ส เอว ตสฺยาตฺมคฺราโห ภเวตฺ, สตฺตฺวคฺราโห ชีวคฺราหะ ปุทฺคลคฺราโห ภเวทิติ๚
ภควานาห- ตกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ สกฤทาคามิน เอวํ ภวติ-มยา สกฤทาคามิผลํ ปฺราปฺตมิติ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ ส สกฤทาคามิน เอวํ ภวติ-มยา สกฤทาคามิผลํ ปฺราปฺตมิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยะ สกฤทาคามิตฺวมาปนฺนะฯ เตโนจฺยเต สกฤทาคามีติ๚
ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ อนาคามิน เอวํ ภวติ-มยานาคามิผลํ ปฺราปฺตมิติ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ น อนาคามิน เอวํ ภวติ-มยา อนาคามิผลํ ปฺราปฺตมิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ ส ภควนฺ กศฺจิทฺธรฺโม โย’นาคามิตฺวมาปนฺนะฯ เตโนจฺยเต อนาคามีติ๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ อรฺหต เอวํ ภวติ-มยา อรฺหตฺตฺวํ ปฺราปฺตมิติ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ นารฺหต เอวํ ภวติ-มยา อรฺหตฺตฺวํ ปฺราปฺตมิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ ส ภควนฺ กศฺจิทฺธรฺโม โย’รฺหนฺนามฯ เตโนจฺยเต-อรฺหนฺนิติฯ สเจทฺภควนฺ อรฺหต เอวํ ภเวตฺ-มยา อรฺหตฺตฺวํ ปฺราปฺตมิติ, ส เอว ตสฺยาตฺมคฺราโห ภเวตฺ, สตฺตฺวคฺราโห ชีวคฺราหะ ปุทฺคลคฺราโห ภเวตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อหมสฺมิ ภควํสฺตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน อรณาวิหาริณามคฺรฺโย นิรฺทิษฺฏะฯ อหมสฺมิ ภควนฺ อรฺหนฺ วีตราคะฯ น จ เม ภควนฺเนวํ ภวติ- อรฺหนฺนสฺมฺยหํ วีตราค อิติฯ สเจนฺมม ภควนฺเนวํ ภเวตฺ-มยา อรฺหตฺตฺวํ ปฺราปฺตมิติ, น มํา ตถาคโต วฺยากริษฺยทรณาวิหาริณามคฺรฺยะ สุภูติะ กุลปุโตฺร น กฺวจิทฺวิหรติ, เตโนจฺยเต อรณาวิหารี อรณาวิหารีติ๚๙๚
ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-อสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยารฺหต-สมฺยกฺสํพุทฺธสฺยานฺติกาทุทฺคฤหีตะ ? สุภูติราห- โน หีทํ ภควนฺฯ นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยารฺหตะ สมฺยกฺสํพุทฺธสฺยานฺติกาทุทฺคฤหีตะ๚
ภควานาห-ยะ กศฺจิตฺสุภูเต โพธิสตฺตฺว เอวํ วเทตฺ-อหํ กฺเษตฺรวฺยูหานฺ นิษฺปาทยิษฺยามีติ, ส วิตถํ วเทตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? กฺเษตฺรวฺยูหาะ กฺเษตฺรวฺยูหา อิติ สุภูเต อวฺยูหาสฺเต ตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต กฺเษตฺรวฺยูหา อิติฯ ตสฺมาตฺตรฺหิ สุภูเต โพธิสตฺตฺเวน มหาสตฺตฺเวน เอวมปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยํ ยนฺน กฺวจิตฺปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺฯ น รูปปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยํ น ศพฺทคนฺธรสสฺปฺรษฺฏวฺยธรฺมปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺฯ ตทฺยถาปิ นาม สุภูเต ปุรุโษ ภเวทุเปตกาโย มหากาโย ยตฺตสฺไยวํ รูป อาตฺมภาวะ สฺยาตฺ ตทฺยถาปิ นาม สุเมรุะ ปรฺวตราชะฯ ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ มหานฺ ส อาตฺมภาโว ภเวตฺ ? สุภูติราห-มหานฺ ส ภควานฺ, มหานฺ สุคต ส อาตฺมภาโว ภเวตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อาตฺมภาว อาตฺมภาว อิติ ภควนฺ น ภาวะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยต อาตฺมภาว อิติฯ น หิ ภควนฺ ส ภาโว นาภาวะฯ เตโนจฺยเต อาตฺมภาว อิติ๚๑๐๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-ยาวตฺโย คงฺคายํา มหานทฺยํา วาลุกาสฺตาวตฺย เอว คงฺคานทฺโย ภเวยุะ ? ตาสุ ยา วาลุกาะ, อปิ นุ ตา พหฺวโย ภเวยุะ ? สุภูติราห-ตา เอว ตาวทฺภควนฺ พหฺวโย คงฺคานทฺโย ภเวยุะ, ปฺราเคว ยาสฺตาสุ คงฺคานทีษุ วาลุกาะฯ ภควานาห- อาโรจยามิ เต สุภูเต, ปฺรติเวทยามิ เตฯ ยาวตฺยสฺตาสุ คงฺคานทีษุ วาลุกา ภเวยุสฺตาวโต โลกธาตูนฺ กศฺจิเทว สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา สปฺตรตฺนปริปุรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ตตฺ กิํ มนฺยเส สุภูเต-อปิ นุ สา สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ตโตนิทานํ พหุ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาตฺ ? สุภูติราห-พหุ ภควนฺ, พหุ สุคต สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ตโตนิทานํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺฯ ภควานาห- ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ตาวโต โลกธาตูนฺ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ยศฺจ กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา อิโต ธรฺมปรฺยายาทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺย ปเรภฺโย เทศเยตฺ สํปฺรกาศเยตฺ, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺ๚๑๑๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภุเต ยสฺมินฺ ปฤถิวีปฺรเทเศ อิโต ธรฺมปรฺยายาทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺย ภาษฺเยต วา สํปฺรกาศฺเยต วา, ส ปฤถิวีปฺรเทศศฺไจตฺยภูโต ภเวตฺ สเทวมานุษาสุรสฺย โลกสฺย, กะ ปุนรฺวาโท เย อิมํ ธรฺมปรฺยายํ สกลสมาปฺตํ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติฯ ปรเมณ เต สุภูเต อาศฺจรฺเยณ สมนฺวาคตา ภวิษฺยนฺติฯ ตสฺมิํศฺจ สุภูเต ปฤถิวีปฺรเทเศ ศาสฺตา วิหรตฺยนฺยตรานฺยตโร วา วิชฺญคุรุสฺถานียะ๚๑๒๚
เอวมุกฺเต อายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ-โก นาม อยํ ภควนฺ ธรฺมปรฺยายะ, กถํ ไจนํ ธารยามิ ? เอวมุกฺเต ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ- ปฺรชฺญาปารมิตา นามายํ สุภูเต ธรฺมปรฺยายะฯ เอวํ ไจนํ ธารยฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ไยว สุภูเต ปฺรชฺญาปารมิตา ตถาคเตน ภาษิตา, ไสว อปารมิตา ตถาคเตน ภาษิตาฯ เตโนจฺยเต ปฺรชฺญาปารมิเตติ๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-อปิ นุ อสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ภาษิตะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ภาษิตะ๚
ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-ยาวตฺ ตฺริสาหสฺรมหาสาหเสฺร โลกธาเตา ปฤถิวีรชะ กจฺจิตฺ, ตทฺพหุ ภเวตฺ ? สุภูติราห-พหุ ภควนฺ, พหุ สุคต ปฤถิวีรโช ภเวตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยตฺตทฺภควนฺ ปฤถิวีรชสฺตถาคเตน ภาษิตมฺ, อรชสฺตทฺภควํสฺตถาคเตน ภาษิตมฺฯ เตโนจฺยเต ปฤถิวีรช อิติฯ โย’ปฺยเสา โลกธาตุสฺตถาคเตน ภาษิตะ, อธาตุะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต โลกธาตุริติ๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ทฺวาตฺริํศนฺมหาปุรุษลกฺษไณสฺตถาคโต’รฺหนฺ สมฺยกฺสํพุทฺโธ ทฺรษฺฏวฺยะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ ทฺวาตฺริํศนฺมหาปุรุษลกฺษไณสฺตถาคโต’รฺหนฺ สมฺยกฺสํพุทฺโธ ทฺรษฺฏวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยานิ หิ ตานิ ภควนฺ ทฺวาตฺริํศนฺมหาปุรุษลกฺษณานิ ตถาคเตน ภาษิตานิ, อลกฺษณานิ ตานิ ภควํสฺตถาคเตน ภาษิตานิฯ เตโนจฺยนฺเต ทฺวาตฺริํศนฺมหาปุรุษลกฺษณานีติ๚
ภควานาห-ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ทิเน ทิเน คงฺคานทีวาลุกาสมานาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, เอวํ ปริตฺยชนฺ คงฺคานทีวาลุกาสมานฺ กลฺปําสฺตานาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, ยศฺจ อิโต ธรฺมปรฺยายทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺยปเรภฺโย เทศเยตฺ สํปฺรกาศเยตฺ, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺ๚๑๓๚
อถ ขลฺวายุษฺมานฺ สุภูติรฺธรฺมเวเคนาศฺรูณิ ปฺรามุญฺจตฺฯ โส’ศฺรูณิ ปฺรมฤชฺย ภควนฺตเมตทโวจตฺ-อาศฺจรฺยํ ภควนฺ, ปรมาศฺจรฺยํ สุคต, ยาวทยํ ธรฺมปรฺยายสฺตถาคเตน ภาษิโต’คฺรยานสํปฺรสฺถิตานํา สตฺตฺวานามรฺถาย, เศฺรษฺฐยานสํปฺรสฺถิตานามรฺถาย, ยโต เม ภควนฺ ชฺญานมุตฺปนฺนมฺฯ น มยา ภควนฺ ชาตฺเววํรูโป ธรฺมปรฺยายะ ศฺรุตปูรฺวะฯ ปรเมณ เต ภควนฺ อาศฺจรฺเยณ สมนฺวาคตา โพธิสตฺตฺวา ภวิษฺยนฺติ, เย อิห สูเตฺร ภาษฺยมาเณ ศฺรุตฺวา ภูตสํชฺญามุตฺปาทยิษฺยนฺติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยา ไจษา ภควนฺ ภูตสํชฺญา, ไสว อภูตสํชฺญาฯ ตสฺมาตฺตถาคโต ภาษเตภูตสํชฺญา ภูตสํชฺเญติ๚
น มม ภควนฺ อาศฺจรฺยํ ยทหมิมํ ธรฺมปรฺยายํ ภาษฺยมาณมวกลฺปยามิ อธิมุจฺเยฯ เย’ปิ เต ภควนฺ สตฺตฺวา ภวิษฺยนฺตฺยนาคเต’ธฺวนิ ปศฺจิเม กาเล ปศฺจิเม สมเย ปศฺจิมายํา ปญฺจศตฺยํา สทฺธรฺมวิปฺรโลเป วรฺตมาเน, เย อิมํ ภควนฺ ธรฺมปรฺยายมุทฺคฺรหีษฺยนฺติ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติ, เต ปรมาศฺจรฺเยณ สมนฺวาคตา ภวิษฺยนฺติฯ อปิ ตุ ขลุ ปุนรฺภควนฺ น เตษามาตฺมสํชฺญา ปฺรวรฺติษฺยเต, น สตฺตฺวสํชฺญา น ชีวสํชฺญา น ปุทฺคลสํชฺญา ปฺรวรฺติษฺยเต, นาปิ เตษํา กาจิตฺสํชฺญา นาสํชฺญา ปฺรวรฺตเตฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยา สา ภควนฺ อาตฺมสํชฺญา, ไสวาสํชฺญาฯ ยา สตฺตฺวสํชฺญา ชีวสํชฺญา ปุทฺคลสํชฺญา, ไสวาสํชฺญาฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สรฺวสํชฺญาปคตา หิ พุทฺธ ภควนฺตะ๚
เอวมุกฺเต ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ-เอวเมตตฺ สุภูเต, เอวเมตตฺฯ ปรมาศฺจรฺยสมนฺวาคตาสฺเต สตฺตฺวา ภวิษฺยนฺติ, เย อิห สุภูเต สูเตฺร ภาษฺยมาเณ โนตฺรสิษฺยนฺติ น สํตฺรสิษฺยนฺติ น สํตฺราสมาปตฺสฺยนฺเตฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ปรมปารมิเตยํ สุภูเต ตถาคเตน ภาษิตา ยทุตาปารมิตาฯ ยํา จ สุภูเต ตถาคตะ ปรมปารมิตํา ภาษเต, ตามปริมาณา อปิ พุทฺธา ภควนฺโต ภาษนฺเตฯ เตโนจฺยนฺเต ปรมปารมิเตติ๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภุเต ยา ตถาคตสฺย กฺษานฺติปารมิตา, ไสว อปารมิตาฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยทา เม สุภูเต กลิราชา องฺคปฺรตฺยงฺคมําสานฺยจฺไฉตฺสีตฺ, นาสีนฺเม ตสฺมินฺ สมเย อาตฺมสํชฺญา วา สตฺตฺวสํชฺญา วา ชีวสํชฺญา วา ปุทฺคลสํชฺญา วา, นาปิ เม กาจิตฺสํชฺญา วา อสํชฺญา วา พภูวฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจนฺเม สุภูเต ตสฺมินฺ สมเย อาตฺมสํชฺญา อภวิษฺยตฺ, วฺยาปาทสํชฺญาปิ เม ตสฺมินฺ สมเย’ภวิษฺยตฺฯ สเจตฺสตฺตฺวสํชฺญา ชีวสํชฺญา ปุทฺคลสํชฺญาภวิษฺยตฺ, วฺยาปาทสํชฺญาปิ เม ตสฺมินฺ สมเย’ภวิษฺยตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อภิชานามฺยหํ สุภูเต อตีเต’ธฺวนิ ปญฺจ ชาติศตานิ ยทหํ กฺษานฺติวาที ฤษิรภูวมฺฯ ตตฺราปิ เม นาตฺมสํชฺญา พภูว, น สตฺตฺวสํชฺญา, น ชีวสํชฺญา, น ปุทฺคลสํชฺญา พภูวฯ ตสฺมาตฺตรฺหิ สุภูเต โพธิสตฺตฺเวน มหาสตฺตฺเวน สรฺวสํชฺญา วิวรฺชยิตฺวา อนุตฺตรายํา สมฺยกฺสํโพเธา จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺฯ น รูปปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ, น ศพฺทคนฺธรสสฺปฺรษฺฏวฺยธรฺมปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ, น ธรฺมปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ, นาธรฺมปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ, น กฺวจิตฺปฺรติษฺฐิตํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยตฺปฺรติษฺฐิตํ ตเทวาปฺรติษฺฐิตมฺฯ ตสฺมาเทว ตถาคโต ภาษเต-อปฺรติษฺฐิเตน โพธิสตฺตฺเวน ทานํ ทาตวฺยมฺฯ น รูปศพฺทคนฺธรสสฺปรฺศธรฺมปฺรติษฺฐิเตน ทานํ ทาตวฺยมฺ๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต โพธิสตฺตฺเวน เอวํรูโป ทานปริตฺยาคะ กรฺตวฺยะ สรฺวสตฺตฺวานามรฺถายฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยา ไจษา สุภูเต สตฺตฺวสํชฺญา, ไสว อสํชฺญาฯ ย เอวํ เต สรฺวสตฺตฺวาสฺตถาคเตน ภาษิตาสฺต เอว อสตฺตฺวาะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ภูตวาที สุภูเต ตถาคตะ, สตฺยวาที ตถาวาที อนนฺยถาวาที ตถาคตะ, น วิตถวาที ตถาคตะ๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต ยสฺตถาคเตน ธรฺโม’ภิสํพุทฺโธ เทศิโต นิธฺยาตะ, น ตตฺร สตฺยํ น มฤษาฯ ตทฺยถาปิ นาม สุภูเต ปุรุโษ’นฺธการปฺรวิษฺโฏ น กิํจิทปิ ปศฺเยตฺ, เอวํ วสฺตุปติโต โพธิสตฺตฺโว ทฺรษฺฏวฺโย โย วสฺตุปติโต ทานํ ปริตฺยชติฯ ตทฺยถาปิ นาม สุภูเต จกฺษุษฺมานฺ ปุรุษะ ปฺรภาตายํา ราเตฺรา สูรฺเย’ภฺยุทฺคเต นานวิธานิ รูปาณิ ปศฺเยตฺ, เอวมวสฺตุปติโต โพธิสตฺตฺโว ทฺรษฺฏวฺโย โย’วสฺตุปติโต ทานํ ปริตฺยชติ๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต เย กุลปุตฺรา วา กุลทุหิตโร วา อิมํ ธรฺมปรฺยายมุทฺคฺรหีษฺยนฺติ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติ, ชฺญาตาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธชฺญาเนน, ทฤษฺฏาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธจกฺษุษา, พุทฺธาสฺเต ตถาคเตนฯ สรฺเว เต สุภูเต สตฺตฺวา อปฺรเมยมสํขฺเยยํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสวิษฺยนฺติ ปฺรติคฺรหีษฺยนฺติ๚๑๔๚
ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ปุรฺวาหฺณกาลสมเย คงฺคานทีวาลุกาสมานาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, เอวํ มธฺยาหฺนกาลสมเย คงฺคานทีวาลุกาสมานาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, สายาหฺนกาลสมเย คงฺคานทีวาลุกาสมานาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, อเนน ปรฺยาเยณ พหูนิ กลฺปโกฏินิยุตศตสหสฺราณฺยาตฺมภาวานฺ ปริตฺยเชตฺ, ยศฺเจมํ ธรฺมปรฺยายํ ศฺรุตฺวา น ปฺรติกฺษิเปตฺ, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺ, กะ ปุนรฺวาโท โย ลิขิตฺวา อุทฺคฤหฺณียาทฺธารเยทฺวาจเยตฺปรฺยวาปฺนุยาตฺ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศเยตฺ๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต อจินฺตฺโย’ตุลฺโย’ยํ ธรฺมปรฺยายะฯ อยํ จ สุภูเต ธรฺมปรฺยายสฺตถาคเตน ภาษิโต’คฺรยานสํปฺรสฺถิตานํา สตฺตฺวานามรฺถาย, เศฺรษฺฐยานสํปฺรสฺถิตานํา สตฺตฺวานามรฺถายฯ เย อิมํ ธรฺมปรฺยายมุทฺคฺรหีษฺยนฺติ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติ, ชฺญาตาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธชฺญาเนน, ทฤษฺฏาสฺเต สุภูเต ตถาคเตน พุทฺธจกฺษุษา, พุทฺธาสฺเต ตถาคเตนฯ สรฺเว เต สุภูเต สตฺตฺวา อปฺรเมเยณ ปุณฺยสฺกนฺเธนํา สมนฺวาคตา ภวิษฺยนฺติฯ อจินฺตฺเยนาตุลฺเยนามาปฺเยนาปริมาเณน ปุณฺยสฺกนฺเธน สมนฺวาคตา ภวิษฺยนฺติฯ สรฺเว เต สุภูเต สตฺตฺวาะ สมําเศน โพธิํ ธารยิษฺยนฺติ วจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ ศกฺยํ สุภูเต อยํ ธรฺมปรฺยาโย หีนาธิมุกฺติอไกะ สตฺตฺไวะ โศฺรตุมฺ, นาตฺมทฤษฺฏิไกรฺน สตฺตฺวทฤษฺฏิไกรฺน ชีวทฤษฺฏิไกรฺน ปุทฺคลทฤษฺฏิไกะฯ นาโพธิสตฺตฺวปฺรติชฺไญ สตฺตฺไวะ ศกฺยมยํ ธรฺมปรฺยายะ โศฺรตุํ วา อุทฺคฺรหีตุํ วา ธารยิตุํ วา วาจยิตุํ วา ปรฺยวาปฺตุํ วาฯ เนทํ สฺถานํ วิทฺยเต๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต ยตฺร ปฤถิวีปฺรเทเศ อิทํ สูตฺรํ ปฺรกศยิษฺยเต, ปูชนียะ ส ปฤถิวีปฺรเทโศ ภวิษฺยติ สเทวมานุษาสุรสฺย โลกสฺยฯ วนฺทนียะ ปฺรทกฺษิณียศฺจ ส ปฤถิวีปฺรเทโศ ภวิษฺยติ, ไจตฺยภูตะ ส ปฤถิวีปฺรเทโศ ภวิษฺยติ๚๑๕๚
อปิ ตุ เย เต สุภูเต กุลปุตฺรา วา กุลทุหิตโร วา อิมาเนวํรูปานฺ สูตฺรานฺตานุทฺคฺรหีษฺยนฺติ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, โยนิศศฺจ มนสิกริษฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติ, เต ปริภูตา ภวิษฺยนฺติ, สุปริภูตาศฺจ ภวิษฺยนฺติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยานิ จ เตษํา สุภูเต สตฺตฺวานํา เปารฺวชนฺมิกานฺยศุภานิ กรฺมาณิ กฤตานฺยปายสํวรฺตนียานิ, ทฤษฺฏ เอว ธรฺเม ปริภูตตยา ตานิ เปารฺวชนฺมิกานฺยศุภานิ กรฺมาณิ กฺษปยิษฺยนฺติ, พุทฺธโพธิํ จานุปฺราปฺสฺยนฺติ๚
อภิชานามฺยหํ สุภูเต อตีเต’ธฺวนฺยสํขฺเยไยะ กลฺไปรสํขฺเยยตไรรฺทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยารฺหตะ สมฺยกฺสํพุทฺธสฺย ปเรณ ปรตเรณ จตุรศีติพุทฺธโกฏินิยุตศตสหสฺราณฺยภูวนฺ เย มยาราคิตาะ, อาราคฺย น วิราคิตาะฯ ยจฺจ มยา สุภูเต เต พุทฺธา ภควนฺต อาราคิตาะ, อาราคฺย น วิราคิตาะ, ยจฺจ ปศฺจิเม กาเล ปศฺจิเม สมเย ปศฺจิมายํา ปญฺจศตฺยํา สทฺธรฺมวิปฺรโลปกาเล วรฺตมาเน อิมาเนวํรูปานฺ สูตฺรานฺตานุทฺคฺรหีษฺยนฺติ ธารยิษฺยนฺติ วาจยิษฺยนฺติ ปรฺยวาปฺสฺยนฺติ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศยิษฺยนฺติ, อสฺย ขลุ ปุนะ สุภูเต ปุณฺยสฺกนฺธสฺยานฺติกาทเสา เปารฺวกะ ปุณฺยสฺกนฺธะ ศตตมีมปิ กลํา โนไปติ, สหสฺรตมีมปิ ศตสหสฺรตมีมปิ โกฏิมมิปิ โกฏิศตตมีมปิ โกฏิศตสหสฺรตมีมปิ โกฏินิยุตศตสหสฺรตมีมปิฯ สํขฺยามปิ กลามปิ คณนามปิ อุปมามปิ อุปนิษทมปิ ยาวเทาปมฺยมปิ น กฺษมเต๚
สเจตฺปุนะ สุภูเต เตษํา กุลปุตฺราณํา กุลทุหิตฤๅณํา วา อหํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ภาเษยมฺ, ยาวตฺเต กุลปุตฺรา วา กุลทุหิตโร วา ตสฺมินฺ สมเย ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสวิษฺยนฺติ, ปฺรติคฺรหีษฺยนฺติ, อุนฺมาทํ สตฺตฺวา อนุปฺราปฺนุยุศฺจิตฺตวิกฺเษปํ วา คจฺเฉยุะฯ อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต อจินฺตฺโย’ตุลฺโย’ยํ ธรฺมปรฺยายสฺตถาคเตน ภาษิตะฯ อสฺย อจินฺตฺย เอว วิปากะ ปฺรติกางฺกฺษิตวฺยะ๚๑๖๚
อถ ขลฺวายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ-กถํ ภควนฺ โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน สฺถาตวฺยมฺ, กถํ ปฺรติปตฺตวฺยมฺ, กถํ จิตฺตํ ปฺรคฺรหีตวฺยมฺ ? ภควานาห-อิห สุภูเต โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน เอวํ จิตฺตมุตฺปาทยิตวฺยมฺ-สรฺเว สตฺตฺวา มยา อนุปธิเศเษ นิรฺวาณธาเตา ปรินิรฺวาปยิตวฺยาะฯ เอวํ ส สตฺตฺวานฺ ปรินิรฺวาปฺย น กศฺจิตฺสตฺตฺวะ ปรินิรฺวาปิโต ภวติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจตฺสุภูเต โพธิสตฺตฺวสฺย สตฺตฺวสํชฺญา ปฺรวรฺเตต, น ส โพธิสตฺตฺว อิติ วกฺตวฺยะฯ ชีวสํชฺญา วา ยาวตฺปุทฺคลสํชฺญา วา ปฺรวรฺเตต, น ส โพธิสตฺตฺว อิติ วกฺตวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? นาสฺติ สุภูเต ส กศฺจิทฺธรฺโม โย โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิโต นาม๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยานฺติกาทนุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะ ? เอวมุกฺเต อายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ- ยถาหํ ภควโต ภาษิตสฺยารฺถมาชานามิ, นาสฺติ ส ภควนฺ กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยารฺหตะ สมฺยกฺสํพุทฺธสฺยานฺติกาทนุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะฯ เอวมุกฺเต ภควานายุษฺมนฺตํ สุภูติเมตทโวจตฺ-เอวเมตตฺสุภูเต, เอวเมตตฺฯ นาสฺติ สุภูเต ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน ทีปํกรสฺย ตถาคตสฺยารฺหตะ สมฺยกฺสํพุทฺธสฺยานฺติกาทนุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะฯ สเจตฺปุนะ สุภูเต กศฺจิทฺธรฺมสฺตถาคเตนาภิสํพุทฺโธ’ภวิษฺยตฺ, น มํา ทีปํกรสฺตถาคโต วฺยากริษฺยตฺ-ภวิษฺยสิ ตฺวํ มาณว อนาคเต’ธฺวนิ ศากฺยมุนิรฺนาม ตถาคโต’รฺหนฺ สมฺยกฺสํพุทฺธ อิติฯ ยสฺมาตฺตรฺหิ สุภูเต ตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม โย’นุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะ, ตสฺมาทหํ ทีปํกเรณ ตถาคเตน วฺยากฤต- ภวิษฺยสิ ตฺวํ มาณว อนาคเต’ธฺวนิ ศากฺยมุนิรฺนาม ตถาคโต’รฺหนฺ สมฺยกฺสํพุทฺธฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ตถาคต อิติ สุภูเต ภูตตถตายา เอตทธิวจนมฺฯ ตถาคต อิติ สุภูเต อนุตฺปาทธรฺมตายา เอตทธิวจนมฺฯ ตถาคต อิติ สุภูเต ธรฺโมจฺเฉทสฺไยตทธิวจนมฺฯ ตถาคต อิติ สุภูเต อตฺยนฺตานุตฺปนฺนสฺไยตทธิวจนมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? เอษ สุภูเต อนุตฺปาโท ยะ ปรมารฺถะฯ ยะ กศฺจิตฺสุภูเต เอวํ วเทตฺ-ตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิรภิสํพุทฺเธติ, ส วิตถํ วเทตฺฯ อภฺยาจกฺษีต มํา ส สุภูเต อสโตทฺคฤหีเตนฯ ตตฺกสฺย เหโตะ- ? นาสฺติ สุภูเต ส กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตน อนุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะฯ ยศฺจ สุภูเต ตถาคเตน ธรฺโม’ภิสํพุทฺโธ เทศิโต วา ตตฺร น สตฺยํ น มฤษาฯ ตสฺมาตฺตถาคโต ภาษเต-สรฺวธรฺมา พุทฺธธรฺมา อิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สรฺวธรฺมา อิติ สุภูเต อธรฺมาสฺตถาคเตน ภาษิตาะฯ ตสฺมาทุจฺยนฺเต สรฺวธรฺมา พุทฺธธรฺมา อิติ๚
ตทฺยถาปิ นาม สุภูเต ปุรุโษ ภเวทุเปตกาโย มหากายะ ? อายุษฺมานฺ สุภูติราห- โย’เสา ภควํสฺตถาคเตน ปุรุโษ ภาษิต อุเปตกาโย มหากาย อิติ, อกายะ ส ภควํสฺตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต อุเปตกาโย มหากาย อิติ๚
ภควานาห -เอวเมตตฺสุภูเตฯ โย โพธิสตฺตฺว เอวํ วเทตฺ-อหํ สตฺตฺวานฺ ปรินิรฺวาปยิษฺยามิติ, น ส โพธิสตฺตฺว อิติ วกฺตวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อสฺติ สุภูเต ส กศฺจิทฺธรฺโม โย โพธิสตฺตฺโว นาม ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม โย โพธิสตฺตฺโว นามฯ ภควานาห- สตฺตฺวาะ สตฺตฺวา อิติ สุภูเต อสตฺตฺวาสฺเต ตถาคเตน ภาษิตาะ, เตโนจฺยนฺเต สตฺตฺวา อิติฯ ตสฺมาตฺตถาคโต ภาษเต-นิราตฺมานะ สรฺวธรฺมา นิรฺชีวา นิษฺโปษา นิษฺปุทฺคลาะ สรฺวธรฺมา อิติ๚
ยะ สุภูเต โพธิสตฺตฺว เอวํ วเทตฺ- อหํ กฺเษตฺรวฺยูหานฺนิษฺปาทยิษฺยามีติ, ส วิตถํ วเทตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? กฺเษตฺรวฺยูหาะ กฺเษตฺรวฺยูหา อิติ สุภูเต อวฺยูหาสฺเต ตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต กฺเษตฺรวฺยูหา อิติ๚
ยะ สุภูเต โพธิสตฺตฺโว นิราตฺมาโน ธรฺมา นิราตฺมาโน ธรฺมา อิตฺยธิมุจฺยเต, ตถาคเตนารฺหตา สมฺยกฺสํพุทฺเธน โพธิสตฺตฺโว มหาสตฺตฺว อิตฺยาขฺยาตะ๚๑๗๚
ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย มําสจกฺษุะ ? สุภูติราห- เอวเมตทฺภควนฺ, สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย มําสจกฺษุะฯ ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ทิวฺยํ จกฺษุะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ทิวฺยํ จกฺษุะฯ ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ปฺรชฺญาจกฺษุะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ปฺรชฺญาจกฺษุะฯ ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ธรฺมจกฺษุะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย ธรฺมจกฺษุะฯ ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต สํวิทฺยเต ตถาคตสฺย พุทฺธจกฺษุะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, สํวิทฺยเต ตถาคต พุทฺธจกฺษุะฯ
ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ยาวนฺตฺโย คงฺคายํา มหานทฺยํา วาลุกาะ, อปิ นุ ตา วาลุกาสฺตถาคเตน ภาษิตาะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, เอวเมตตฺ สุคตฯ ภาษิตาสฺตถาคเตน วาลุกาะฯ ภควานาห-ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ยาวตฺโย คงฺคายํา มหานทฺยํา วาลุกาะ, ตาวตฺย เอว คงฺคานทฺโย ภเวยุะ, ตาสุ วา วาลุกาะ, ตาวนฺตศฺจ โลกธาตโว ภเวยุะ, กจฺจิทฺพหวสฺเต โลกธาตโว ภเวยุะ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, เอวเมตตฺ สุคตฯ พหวสฺเต โลกธาตโว ภเวยุะฯ ภควานาห-ยาวนฺตะ สุภูเต เตษุ โลกธาตุษุ สตฺตฺวาะ, เตษามหํ นานาภาวํา จิตฺตธารํา ปฺรชานามิฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? จิตฺตธารา จิตฺตธาเรติ สุภูเต อธาไรษา ตถาคเตน ภาษิตา, เตโนจฺยเต จิตฺตธาเรติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? อตีตํ สุภูเต จิตฺตํ โนปลภฺยเตฯ อนาคตํ จิตฺตํ โนปลภฺยเตฯ ปฺรตฺยุตฺปนฺนํ จิตฺตํ โนปลภฺยเต๚๑๘๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ยะ กศฺจิตฺกุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา อิมํ ตฺริสาหสฺรมหาสาหสฺรํ โลกธาตุํ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, อปิ นุ ส กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา ตโตนิทานํ พหุ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาตฺ ? สุภูติราห- พหุ ภควนฺ, พหุ สุคตฯ ภควานาห-เอวเมตตฺสุภูเต, เอวเมตตฺฯ พหุ ส กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา ตโตนิทานํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ปุณฺยสฺกนฺธะ ปุณฺยสฺกนฺธ อิติ สุภูเต อสฺกนฺธะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต ปุณฺยสฺกนฺธ อิติฯ สเจตฺ ปุนะ สุภูเต ปุณฺยสฺกนฺโธ’ภวิษฺยตฺ, น ตถาคโต’ภาษิษฺยตฺ ปุณฺยสฺกนฺธะ ปุณฺยสฺกนฺธ อิติ๚๑๙๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต รูปกายปรินิษฺปตฺตฺยา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ น รูปกายปรินิษฺปตฺตฺยา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? รูปกายปรินิษฺปตฺตี รูปกายปรินิษฺปตฺติริติ ภควนฺ อปรินิษฺปตฺติเรษา ตถาคเตน ภาษิตาฯ เตโนจฺยเต รูปกายปรินิษฺปตฺติริติ๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควานฺฯ น ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ไยษา ภควนฺ ลกฺษณสํปตฺตถาคเตน ภาษิตา, อลกฺษณสํปเทษา ตถาคเตน ภาษิตาฯ เตโนจฺยเต ลกฺษณสํปทิติ๚๒๐๚
ภควานาห- ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต อปิ นุ ตถาคตสฺไยวํ ภวติ-มยา ธรฺโม เทศิต อิติ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺ ตถาคตสฺไยวํ ภวติ-มยา ธรฺโม เทศิต อิติฯ ภควานาห-ยะ สุภูเต เอวํ วเทตฺ- ตถาคเตน ธรฺโม เทศิต อิติ, ส วิตถํ วเทตฺฯ อภฺยาจกฺษีต มํา ส สุภูเต อสโตทฺคฤหีเตนฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ธรฺมเทศนา ธรฺมเทศเนติ สุภูเต นาสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺโม โย ธรฺมเทศนา นาโมปลภฺยเต๚
เอวมุกฺเต อายุษฺมานฺ สุภูติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ-อสฺติ ภควนฺ เกจิตฺสตฺตฺวา ภวิษฺยนฺตฺยนาคเต’ธฺวนิ ปศฺจิเม กาเล ปศฺจิเม สมเย ปศฺจิมายํา ปญฺจศตฺยํา สทฺธรฺมวิปฺรโลเป วรฺตมาเน, ย อิมาเนวํรูปานฺ ธรฺมานฺ ศฺรุตฺวา อภิศฺรทฺธาสฺยนฺติฯ ภควานาห- น เต สุภูเต สตฺตฺวา นาสตฺตฺวาะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สตฺตฺวาะ สตฺตฺวา อิติ สุภูเต สรฺเว เต สุภูเต อสตฺตฺวาสฺตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต สตฺตฺวา อิติ๚๒๑๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-อปิ นุ อสฺติ ส กศฺจิทฺธรฺมะ, ยสฺตถาคเตนานุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะ ? อายุษฺมานฺ สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ นาสฺติ ส ภควนฺ กศฺจิทฺธรฺโม ยสฺตถาคเตนานุตฺตรํา สมฺยกฺสํโพธิมภิสํพุทฺธะฯ ภควานาห-เอวเมตตฺสุภูเต, เอวเมตตฺฯ อณุรปิ ตตฺร ธรฺโม น สํวิทฺยเต โนปลภฺยเตฯ เตโนจฺยเต อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิริติ๚๒๒๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต สมะ ส ธรฺโม น ตตฺร กศฺจิทฺวิษมะฯ เตโนจฺยเต อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิริติฯ นิราตฺมตฺเวน นิะสตฺตฺวตฺเวน นิรฺชีวตฺเวน นิษฺปุทฺคลตฺเวน สมา สา อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิะ สรฺไวะ กุศไลรฺธรฺไมรภิสํพุธฺยเตฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? กุศลา ธรฺมาะ กุศลา ธรฺมา อิติ สุภูเต อธรฺมาศฺไจว เต ตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต กุศลา ธรฺมา อิติ๚๒๓๚
ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภุเต สฺตฺรี วา ปุรุโษ วา ยาวนฺตสฺตฺริสาหสฺรมหาสาหเสฺร โลกธาเตา สุเมรวะ ปรฺวตราชานะ, ตาวโต ราศีนฺ สปฺตานํา รตฺนานามภิสํหฤตฺย ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ยศฺจ กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา อิตะ ปฺรชฺญาปารมิตายา ธรฺมปรฺยายาทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺย ปเรภฺโย เทศเยตฺ, อสฺย สุภูเต ปุณฺยสฺกนฺธสฺย อเสา เปารฺวกะ ปุณฺยสฺกนฺธะ ศตตมีมปิ กลํา โนไปติ, ยาวทุปนิษทมปิ น กฺษมเต๚๒๔๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-อปิ นุ ตถาคตสฺไยวํ ภวติ-มยา สตฺตฺวาะ ปริโมจิตา อิติ? น ขลุ ปุนะ สุภูเต เอวํ ทฺรษฺฏวฺยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? นาสฺติ สุภูเต กศฺจิตฺสตฺตฺโว ยสฺตถาคเตน ปริโมจิตะฯ ยทิ ปุนะ สุภูเต กศฺจิตฺสตฺตฺโว’ภวิษฺยทฺยสฺตถาคเตน ปริโมจิตะ สฺยาตฺ, ส เอว ตถาคตสฺยาตฺมคฺราโห’ภวิษฺยตฺ, สตฺตฺวคฺราโห ชีวคฺราหะ ปุทฺคลคฺราโห’ภวิษฺยตฺฯ อาตฺมคฺราห อิติ สุภูเต อคฺราห เอษ ตถาคเตน ภาษิตะฯ ส จ พาลปฤถคฺชไนรุทฺคฤหีตะฯ พาลปฤถคฺชนา อิติ สุภูเต อชนา เอว เต ตถาคเตน ภาษิตาะฯ เตโนจฺยนฺเต พาลปฤถคฺชนา อิติ๚๒๕๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺฯ ยถาหํ ภควโต ภาษิตสฺยารฺถมาชานามิ, น ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ ภควานาห-สาธุ สาธุ สุภูเต, เอวเมตตฺสุภูเต, เอวเมตทฺยถา วทสิฯ น ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจตฺปุนะ สุภูเต ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺโย’ภวิษฺยตฺ, ราชาปิ จกฺรวรฺตี ตถาคโต’ภวิษฺยตฺฯ ตสฺมานฺน ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะฯ อายุษฺมานฺ สุภุติรฺภควนฺตเมตทโวจตฺ-ยถาหํ ภควโต ภาษิตสฺยารฺถมาชานามิ, น ลกฺษณสํปทา ตถาคโต ทฺรษฺฏวฺยะ๚
อถ ขลุ ภควําสฺตสฺยํา เวลายามิเม คาเถ อภาษต-
เย มํา รูเปณ จาทฺรากฺษุรฺเย มํา โฆเษณ จานฺวคุะฯ
มิถฺยาปฺรหาณปฺรสฤตา น มํา ทฺรกฺษฺยนฺติ เต ชนาะ๚๑๚
ธรฺมโต พุทฺโธ ทฺรษฺฏวฺโย ธรฺมกายา หิ นายกาะฯ
ธรฺมตา จ น วิชฺเญยา น สา ศกฺยา วิชานิตุมฺ๚๒๚๒๖๚
ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต ลกฺษณสํปทา ตถาคเตน อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิรภิสํพุทฺธา? น ขลุ ปุนสฺเต สุภูเต เอวํ ทฺรษฺฏวฺยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น หิ สุภูเต ลกฺษณสํปทา ตถาคเตน อนุตฺตรา สมฺยกฺสํโพธิรภิสํพุทฺธา สฺยาตฺฯ น ขลุ ปุนสฺเต สุภูเต กศฺจิเทวํ วเทตฺ-โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิไตะ กสฺยจิทฺธรฺมสฺย วินาศะ ปฺรชฺญปฺตะ อุจฺเฉโท เวติฯ น ขลุ ปุนสฺเต สุภูเต เอวํ ทฺรษฺฏวฺยมฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? น โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิไตะ กสฺยจิทฺธรฺมสฺย วินาศะ ปฺรชฺญปฺโต โนจฺเฉทะ๚๒๗๚
ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา คงฺคานทีวาลุกาสมาลฺโลกธาตูนฺ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ยศฺจ โพธิสตฺตฺโว นิราตฺมเกษฺวนุตฺปตฺติเกษุ ธรฺเมษุ กฺษานฺติํ ปฺรติลภเต, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสเวทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺฯ น ขลุ ปุนะ สุภูเต โพธิสตฺตฺเวน มหาสตฺตฺเวน ปุณฺยสฺกนฺธะ ปริคฺรหีตวฺยะฯ อายุษฺมานฺ สุภูติราห- นนุ ภควนฺ โพธิสตฺตฺเวน ปุณฺยสฺกนฺธะ ปริคฺรหีตวฺยะ ? ภควานาห-ปริคฺรหีตวฺยะ สุภูเต โน คฺรหีตวฺยะฯ เตโนจฺยเต ปริคฺรหีตวฺย อิติ๚๒๘๚
อปิ ตุ ขลุ ปุนะ สุภูเต ยะ กศฺจิเทวํ วเทตฺ-ตถาคโต คจฺฉติ วา อาคจฺฉติ วา ติษฺฐติ วา นิษีทติ วา, ศยฺยํา วา กลฺปยติ, น เม สุภูเต (ส) ภาษิตสฺยารฺถมาชานาติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ตถาคต อิติ สุภูเต อุจฺยเต น กฺวจิทฺคโต น กุตศฺจิทาคตะฯ เตโนจฺยเต ตถาคโต’รฺหนฺ สมฺยกฺสํพุทฺธ อิติ๚๒๙๚
ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา ยาวนฺติ ตฺริสาหสฺรมหาสาหเสฺร โลกธาเตา ปฤถิวีรชําสิ, ตาวตํา โลกธาตูนาเมวํรูปํ มษิํ กุรฺยาตฺ ยาวเทวมสํขฺเยเยน วีรฺเยณ ตทฺยถาปิ นาม ปรมาณุสํจยะ, ตตฺกิํ มนฺยเส สุภูเต-อปิ นุ พหุะ ส ปรมาณุสํจโย ภเวตฺ ? สุภูติราห-เอวเมตทฺภควนฺ, เอวเมตตฺสุคตฯ พหุะ ส ปรมาณุสํจโย ภเวตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจทฺภควนฺ พหุะ ปรมาณุสํจโย’ภวิษฺยตฺ, น ภควานวกฺษฺยตฺ-ปรมาณุสํจย อิติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? โย’เสา ภควนฺ ปรมาณุสํจยสฺตถาคเตน ภาษิตะ, อสํจยะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต ปรมาณุสํจย อิติฯ ยศฺจ ตถาคเตน ภาษิตสฺตฺริสาหสฺรมหาสาหโสฺร โลกธาตุริติ, อธาตุะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต ตฺริสาหสฺรมหาสาหโสฺร โลกธาตุริติฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? สเจทฺภควนฺ โลกธาตุรภวิษฺยตฺ, ส เอว ปิณฺฑคฺราโห’ภวิษฺยตฺฯ ยศฺไจว ปิณฺฑคฺราหสฺตถาคเตน ภาษิตะ, อคฺราหะ ส ตถาคเตน ภาษิตะฯ เตโนจฺยเต ปิณฺฑคฺราห อิติฯ ภควานาห- ปิณฺฑคฺราหศฺไจว สุภูเต อวฺยวหาโร’นภิลาปฺยะฯ น ส ธรฺโม นาธรฺมะฯ ส จ พาลปฤถคฺชไนรุทฺคฤหีตะ๚๓๐๚
ตตฺกสฺย เหโตะ ? โย หิ กศฺจิตฺสุภูเต เอวํ วเทตฺ-อาตฺมทฤษฺฏิสฺตถาคเตน ภาษิตา, สตฺตฺวทฤษฺฏิรฺชีวทฤษฺฏิะ ปุทฺคลทฤษฺฏิสฺตถาคเตน ภาษิตา, อปิ นุ ส สุภูเต สมฺยคฺวทมาโน วเทตฺ ? สุภูติราห-โน หีทํ ภควนฺ, โน หีทํ สุคต, น สมฺยคฺวทมาโน วเทตฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ยา สา ภควนฺ อาตฺมทฤษฺฏิสฺตถาคเตน ภาษิตา, อทฤษฺฏิะ สา ตถาคเตน ภาษิตาฯ เตโนจฺยเต อาตฺมทฤษฺฏิริติ๚
ภควานาห-เอวํ หิ สุภูเต โพธิสตฺตฺวยานสํปฺรสฺถิเตน สรฺวธรฺมา ชฺญาตวฺยา ทฺรษฺฏวฺยา อธิโมกฺตวฺยาะฯ ตถาจ ชฺญาตวฺยา ทฺรษฺฏวฺยา อธิโมกฺตวฺยาะ, ยถา น ธรฺมสํชฺญายามปิ ปฺรตฺยุปติษฺเฐนฺนาธรฺมสํชฺญายามฺฯ ตตฺกสฺย เหโตะ ? ธรฺมสํชฺญา ธรฺมสํชฺเญติ สุภูเต อสํชฺไญษา ตถาคเตน ภาษิตาฯ เตโนจฺยเต ธรฺมสํชฺเญติ๚๓๑๚
ยศฺจ ขลุ ปุนะ สุภูเต โพธิสตฺตฺโว มหาสตฺตฺโว’ปฺรเมยานสํขฺเยยําลฺโลกธาตูนฺ สปฺตรตฺนปริปูรฺณํ กฤตฺวา ตถาคเตภฺโย’รฺหทฺภยะ สมฺยกฺสํพุทฺเธภฺโย ทานํ ททฺยาตฺ, ยศฺจ กุลปุโตฺร วา กุลทุหิตา วา อิตะ ปฺรชฺญาปารมิตายา ธรฺมปรฺยายาทนฺตศศฺจตุษฺปาทิกามปิ คาถามุทฺคฤหฺย ธารเยทฺเทศเยทฺวาจเยตฺ ปรฺยวาปฺนุยาตฺ, ปเรภฺยศฺจ วิสฺตเรณ สํปฺรกาศเยตฺ, อยเมว ตโตนิทานํ พหุตรํ ปุณฺยสฺกนฺธํ ปฺรสุนุยาทปฺรเมยมสํขฺเยยมฺฯ กถํ จ สํปฺรกาศเยตฺ ? ตทฺยถากาเศ-
ตารกา ติมิรํ ทีโป มายาวศฺยาย พุทฺพุทมฺฯ
สฺวปฺนํ จ วิทฺยุทภฺรํ จ เอวํ ทฺรษฺฏวฺย สํสฺกฤตมฺ๚
ตถา ปฺรกาศเยตฺ, เตโนจฺยเต สํปฺรกาศเยทิติ๚
อิทมโวจทฺภควานฺ อาตฺตมนาะฯ สฺถวิรสุภูติสฺเต จ ภิกฺษุภิกฺษุณฺยุปาสโกปาสิกาสฺเต จ โพธิสตฺตฺวาะ สเทวมานุษาสุรคนฺธรฺวศฺจ โลโก ภควโต ภาษิตมภฺยนนฺทนฺนิติ๚๓๒๚
๚อารฺยวชฺรจฺเฉทิกา ภควตี ปฺรชฺญาปารมิตา สมาปฺตา๚