คาถาพระธรรมบทภาษาสันสกฤต ฉบับเถรวาท ภาษาสันสกฤต
จากหนังสือ พระธรรมบท ภาษาบาลี ภาษาสันสกฤต ภาษาฮินดี
โดย มหาบัณฑิต ราหุล สานกฤตยายัน
(Dhammapada – Pali Sanskrit Hindi – Rahul Sankrityayan )
ธรฺมปทมฺ
๑. ยมกวรฺคะ ปฺรถมะ
มนะปูรฺวงฺคมา ธรฺมา มนะเศฺรษฺฐา มโนมยาะ ฯ
มนสา เจตฺปฺรทุษฺเฏน ภาษเต วา กโรติ วา ฯ
ตโต เอนํ ทุะขมนฺเวติ จกฺรมิว วหตะ ปทมฺ ๚ ๑๚
มนะปูรฺวงฺคมา ธรฺมา มนะเศฺรษฺฐา มโนมยาะ ฯ
มนสา เจตฺปฺรสนฺเนน ภาษเต วา กโรติ วา ฯ
ตต เอนํ สุขมนฺเวติ ฉาเยวานปายินี ๚ ๒๚
อโกฺรศิตฺ มํา อวธี มํา อไชษีตฺ มํา อหารฺษีตฺ เม ฯ
เย จ ตทุปนหฺยนฺติ ไวรํ เตษํา น ศามฺยติ ๚ ๓๚
อโกฺรศิตฺ มํา อวธีตฺ มํา อไชษีตฺ มํา อหารฺษีตฺ เม ฯ
เย ตนฺโนปนหฺยนฺติ ไวรํ เตษูปศามฺยติ ๚ ๔๚
นหิ ไวเรณ ไวราณี ศามฺยนฺตีห กทาจน ฯ
อไวเรณ จ ศามฺยนฺติ เอษ ธรฺมะ สนาตนะ ๚ ๕๚
ปเร จ น วิชานนฺติ วยมตฺร ยํสฺยามะ ฯ
เย จ ตตฺร วิชานนฺติ ตตะ ศามฺยนฺติ เมธคาะ ๚ ๖๚
ศุภมนุปศฺยนฺตํ วิหรนฺตมินฺทฺริเยษุ อสํวฤตมฺ ฯ
โภชเน’มาตฺราชฺญํ กุสีทํ หีนวีรฺยมฺ ฯ
ตํ ไว ปฺรสหติ มาโร วาโต วฤกฺษมิว ทุรฺพลมฺ ๚ ๗๚
อศุภมนุปศฺยนฺตํ วิหรนฺตํ อินฺทฺริเยษุ สุสํวฤตมฺ ฯ
โภชเน จ มาตฺราชฺญํ ศฺรทฺธมาราพฺธวีรฺยมฺ ฯ
ตํ ไว น ปฺรสหเต มาโร วาตะ ไศลมิว ปรฺวตมฺ ๚ ๘๚
อนิษฺกษายะ กาษายํ โย วสฺตฺรํ ปริธาสฺยติ ฯ
อเปโต ทมสตฺยาภฺยํา น ส กาษายมรฺหติ ๚ ๙๚
ยศฺจ วานฺตกษายะ สฺยาตฺ ศีเลษุ สุสมาหิตะ ฯ
อุเปโต ทม-สตฺยาภฺยํา ส ไว กาษายมรฺหติ ๚ ๑๐๚
อสาเร สารมตยะ สาเร จาสารทรฺศินะ ฯ
เต สารํ นาธิคจฺฉนฺติ มิถฺยาสงฺกลฺปโคจราะ ๚ ๑๑๚
สารํ จ สารโต ชฺญาตฺวา อสารํ จ อสารตะ ฯ
เต สารํ อธิคจฺฉนฺติ สมฺยกฺ-สงฺกลฺป-โคจราะ ๚ ๑๒๚
ยถาคารํ ทุศฺฉนฺนํ วฤษฺฏิะ สมติวิธฺยติ ฯ
เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ ราคะ สมติวิธฺยติ ๚ ๑๓๚
ยถาคารํ สุจฺฉนฺนํ วฤษฺฏิรฺน สมติ วิธฺยติ ฯ
เอวํ สุภาวิตํ จิตฺตํ ราโค น สมติ วิธฺยติ ๚ ๑๔๚
อิห โศจติ เปฺรตฺตฺย โศจติ ปาปการี อุภยตฺร โศจติ ฯ
ส โศจติ ส วิหนฺยเต ทฤษฺฏฺวา กรฺม กฺลิษฺฏมาตฺมนะ ๚ ๑๕๚
อิห โมทเต เปฺรตฺตฺย โมทเต กฤตปุณฺย อุภยตฺร โมทเต ฯ
ส โมทเต ส ปฺรโมทเต ทฤษฺฏฺวา กรฺมวิศุทฺธิมาตฺมนะ ๚ ๑๖๚
อิห ตปฺยติ เปฺรตฺตฺย ตปฺยติ ปาปการี อุภยตฺร ตปฺยติ ฯ
ปาปํ เม กฤตมิติ ตปฺยติ ภูยสฺตปฺยติ ทุรฺคติํคตะ ๚ ๑๗๚
อิห นนฺทติ เปฺรตฺย นนฺทติ กฤตปุณฺย อุภยตฺร นนฺทติ ฯ
ปุณฺยํ เม กฤตมิติ นนฺทติ ภูโย นนฺทติ สุคติํคตะ ๚ ๑๘๚
พหฺยีมปิ สํหิตํา ภาษมาณะ น ตตฺกโร ภวติ นระ ปฺรมตฺตะ ฯ
โคป อิว คา คณยนฺ ปเรษํา น ภาควานฺ ศฺรามณฺยสฺย ภวติ ๚ ๑๙๚
อลฺปมปิ สํหิตํา ภาษมาโณ ธรฺมสฺย ภวตฺยนุธรฺมจารี ฯ
ราคํ จ ทฺเวษํ จ ปฺรหาย โมหํ สมฺยกฺ ปฺรชานนฺ สุวิมุกฺตจิตฺตะ ฯ
อนุปาททานะ อิห วา’มุตฺร วา ส ภาควานฺ ศฺรามณฺยสฺย ภวติ ๚ ๒๐๚
๚ อิติ ยมกวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒. อปฺรมาทวรฺคะ ทฺวิตียะ
อปฺรมาโท’มฤตปทํ ปฺรมาโท มฤตฺโยะ ปทมฺ ฯ
อปฺรมตฺตา น มฺริยนฺเต เย ปฺรมตฺตา ยถา มฤตาะ๚ ๑๚
เอตํ วิเศษโต ชฺญาตฺวา’ปฺรมาเท ปณฺฑิตา ฯ
อปฺรมาเท ปฺรโมทนฺต อารฺยาณํา โคจเร รตาะ ๚ ๒๚
เต ธฺยายินะ สาตติกา นิตฺตฺยํ ทฤฒปรากฺรมาะ ฯ
สฺปฤศนฺติ ธีรา นิรฺวาณํ โยคกฺเษมํ อนุตฺตรมฺ ๚ ๓๚
อุตฺถานวตะ สฺมฤติมตะ ศุจิกรฺมโณ นิศมฺยการิณะ ฯ
สํยตสฺย จ ธรฺมชีวโน’ปฺรมตฺตสฺย ยโศภิวรฺทฺธเต ๚ ๔๚
อุตฺถาเนนา’ปฺรมาเทน สํยเมน ทเมน จ ฯ
ทฺวีปํ กุรฺวนฺติ เมธาวี ยํ โอโฆ นาภิกิรติ ๚ ๕๚
ปฺรมาทมนุยุญฺชนฺติ พาลา ทุรฺเมธโส ชนา ฯ
อปมาทํ จ เมธาวี ธนํ เศฺรษฺฐมิว รกฺษติ ๚ ๖๚
มา ปฺรมาทมนุยุญฺชีต มา กามรติสํสฺตวมฺ ฯ
อปฺรมตฺโต หิ ธฺยายนฺ ปฺราปฺโนติ วิปุลํ สุขมฺ ๚ ๗๚
ปฺรมาทมปฺรมาเทน ยทา นุทติ ปณฺฑิตะ ฯ
ปฺรชฺญาปฺราสาทมารุหฺย อโศกะ โศกินีํ ปฺรชาคฺ ฯ
ปรฺวตสฺถ อิว ภูมิสฺถานฺ ธีโร พลานฺ อเวกฺษเต ๚ ๘๚
อปฺรมตฺตะ ปฺรมตฺเตษุ สุปฺเตษุ พหุชาคระ ฯ
อพลาศฺวมิว ศีฆฺราศฺโว หิตฺตฺวา ยาติ สุเมธาะ ๚ ๙๚
อปฺรมาเทน มฆวา เทวานํา เศฺรษฺฐตํา คตะ ฯ
อปฺรมาทํ ปฺรศํสนฺติ ปฺรมาโท ครฺหิตะ สทา ๚ ๑๐๚
อปฺรมาทรโต ภิกฺษุะ ปฺรมาเท ภยทรฺศี วา ฯ
สาโยชนํ อณุํ สฺถูลํ ทหนฺนคฺนิริว คจฺฉติ ๚ ๑๑๚
อปฺรมาทรโต ภิกฺษุะ ปฺรมาเท ภยทรฺศี วา ฯ
อภวฺยะ ปริหาณาย นิรฺวาณสฺไยว อนฺติเก ๚ ๑๒๚
๚ อิติ อปฺรมาทวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๓. จิตฺตวรฺคสฺตฤตียะ
สฺปนฺทนํ จปลํ จิตฺตํ ทุรกฺษฺยํ ทุรฺนิวารฺยมฺ ฯ
ฤชุํ กโรติ เมธาวี อิษุการ อิว เตชนมฺ ๚ ๑๚
วาริชํ อิว สฺถเล กฺษิปฺตํ อุทกสฺเยากต อุทฺภูตะ ฯ
ปริสฺปนฺทต อิทํ จิตฺตํ มารเธยํ ปฺรหาตุมฺ ๚ ๒๚
ทุรฺนิคฺรหสฺย ลฆุโน ยตฺร-กาม-นิปาตินะ ฯ
จิตฺตสฺย ทมนํ สาธุ จิตฺตํ ทานฺตํ สุขาวหมฺ ๚ ๓๚
สุทุรฺทฤศํ สุนิปุณํ ยตฺร-กามนิปาติ ฯ
จิตฺตํ รกฺเษนฺเมธาวี จิตฺตํ คุปฺตํ สุขาวหมฺ ๚ ๔
ทูรงฺคมํ เอกจรํ อศรีรํ คุหาศยมฺ ฯ
เย จิตฺตํ สํยํสฺยนฺติ โมกฺษฺยนฺเต มารพนฺธนาตฺ ๚ ๕๚
อนวสฺถิตจิตฺตสฺย สทฺธรฺมํ อวิชานตะ ฯ
ปริปฺลวปฺรสาทสฺย ปฺรชฺญา น ปริปูรฺยเต ๚ ๖๚
อนวสฺรุต จิตฺตสฺย อนนฺวาหตเจตสะ ฯ
ปุณฺยปาปปฺรหีณสฺย นา’สฺติ ชาคฺรโต ภยมฺ ๚ ๗๚
กุํโภปมํ กายมิมํ วิทิตฺวา นคโรปมํ จิตฺตมิทํ สฺถาปยิตฺตฺวา ฯ
ยุธฺเยต มารํ ปฺรชฺญายุเธน ชิตํ จ รกฺเษทนิเวศนะ สฺยาตฺ ๚ ๘๚
อจิรํ วตายํ กายะ ปฤถิวีํ อธิเศษฺยเต ฯ
กฺษุโทฺร’เปตวิชฺญาโน นิรรฺถํ อิว กลิงฺครมฺ ๚ ๙๚
ทฺวิฏฺ ทฺวิษํ ยตฺ กุรฺยาตฺ ไวรี วา ปุนรฺไวริณมฺ ฯ
มิถฺยาปฺรณิหิตํ จิตฺตํ ปาปียําสํ เอนํ ตตะ กุรฺยาตฺ ๚ ๑๐๚
น ตตฺ มาตาปิตเรา กุรฺยาตํา อนฺเย จาปิ จ ชฺญาติกาะ ฯ
สมฺยกฺปฺรณิหิตํ จิตฺตํ เศฺรยําสํ เอนํ ตตะ กุรฺยาตฺ ๚ ๑๑๚
๚ อิติ จิตฺตวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๔. ปุษฺปวรฺคศฺจตุรฺตฺถะ
ก อิมํา ปฤถิวีํ วิเชษฺยเต ยมโลกํ เจมํ สเทวกมฺ ฯ
โก ธรฺมปทํ สุเทศิตํ กุศละ ปุษฺปมิว ปฺรเจษฺยติ ๚ ๑๚
ไศกฺษะ ปฤถวีํ วิเชษฺยเต ยมโลกํ จ อิมํ สเทวกมฺ ฯ
ไศกฺโษ ธรฺมปทํ สุเทศิตํ กุศละ ปุษฺปมิว ปฺรเจษฺยติ ๚ ๒๚
เผโนปมํ กายมิมํ วิทิตฺวา มรีจิธรฺมํ อภิสํพุธานะ ฯ
ฉิตฺวา มารสฺย ปฺรปุษฺปกาณิ อทรฺศนํ มฤตฺยุราชสฺย คจฺเฉตฺ ๚ ๓๚
ปุษฺปาณิ หฺเยว ปฺรจินฺวนฺตํ วฺยาสกฺตมนสํ นรมฺ ฯ
สุปฺตํ คฺรามํ มโหฆ อิว มฤตฺยุราทาย คจฺฉติ ๚ ๔๚
ปุษฺปาณิ หฺเยว ปฺรจินฺวนฺตํ วฺยาสกฺตมนสํ นรมฺ ฯ
อตฤปฺตเมว กาเมษุ อนฺตกะ กุรุเต วศมฺ ๚ ๕๚
ยถาปิ ภฺรมระ ปุษฺปํ วรฺณคนฺธํ อฆฺนนฺ ฯ
ปลายเต รสมาทาย เอวํ คฺราเม มุนิศฺจเรตฺ ๚ ๖๚
น ปเรษํา วิโลมานิ น ปเรษํา กฤตากฤตมฺ ฯ
อาตฺมนํ เอว อเวกฺเษต กฤตานฺยกฤตานิ จ ๚ ๗๚
ยถาปิ รุจิรํ ปุษฺปํ วรฺณวทคนฺธกมฺ ฯ
เอวํ สุภาษิตา วากฺ สผลา ภวติ กุรฺวตะ ๚ ๘๚
ยถาปิ รุจิรํ ปุษฺปํ วรฺณวตฺ สคนฺธกมฺ ฯ
เอวํ สุภาษิตา วากฺ สผลา ภวติ กุรฺวตะ ๚ ๙๚
ยถาปิ ปุษฺปราเศะ กุรฺยาตฺ มาลาคุณานฺ พหูนฺ ฯ
เอวํ ชาเตน มรฺตฺตฺเยน กรฺตฺตวฺยํ กุศลํ พหุ ๚ ๑๐๚
น ปุษฺปคนฺธะ ปฺรติวาตเมติ น จนฺทนํ ตครมลฺลิเก วา ฯ
สตาญฺจ คนฺธะ ปฺรติวาตเมติ สรฺวา ทิศะ สตฺปุรุษะ ปฺรวาติ ๚ ๑๑๚
จนฺทนํ ตครํ วาปิ อุตฺปลํ อถ วารฺษิกี ฯ
เอเตษํา คนฺธชาตานํา ศีลคนฺโธ’นุตฺตระ ๚ ๑๒๚
อลฺปมาโตฺร’ยํ คนฺโธ โย’ยํ ตครจนฺทนี ฯ
ยศฺจ ศีลวตํา คนฺโธ วาติ เทเวษุ อุตฺตมะ ๚ ๑๓๚
เตษํา สมฺปนฺนศีลานํา อปฺรมาท-วิหาริณามฺ ฯ
สมฺยคฺชฺญานวิมุกฺตฺตานํา มาโร มารฺคํ น วินฺทติ ๚ ๑๔๚
ยตา สงฺการธาเน อุชฺฌิเต มหาปเถ ฯ
ปทฺม ตตฺร ชาเยต ศุจิคนฺธํ มโนรมมฺ ๚ ๑๕๚
เอวํ สงฺการภูเต อนฺธภูเต ปฤถคฺชเน ฯ
อติโรจเต ปฺรชฺญยา สมฺยกฺ-สํพุทฺธ-ศฺราวกะ ๚ ๑๖๚
๚ อิติ ปุษฺปวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๕. พาลวรฺคะ ปญฺจมะ
ทีรฺฆา ชาคฺรโต ราตฺริะ ทีรฺฆํ ศฺรานฺตสฺย โยชนมฺ ฯ
ทีรฺโฆ พาลานํา สํสาระ สทฺธรฺมํ อวิชานตามฺ ๚ ๑๚
จรนฺ เจตฺ นาธิคจฺเฉตฺ เศฺรยําสํ สทฤศํ อาตฺมนะ ฯ
เอกจรฺยํา ทฤฒํ กุรฺยาตฺ นา’สฺติ พาเล สหายตา ๚ ๒๚
ปุตฺรา เม สนฺติ ธนํ เม’สฺติ อิติ พาโล วิหนฺยเต ฯ
อาตฺมา หฺยาตฺมโน นา’สฺติ กุตะ ปุตฺราะ กุโต ธนมฺ ๚ ๓๚
โย พาโล มนฺยเต พาลฺยํ ปณฺฑิตศฺจาปิ เตน ส ฯ
พาลศฺจ ปณฺฑิตมานี ส ไว พาล อิตฺยุจฺยเต ๚ ๔๚
ยาวชฺชีวมปิ เจทฺ พาละ ปณฺฑิตํ ปรฺยุปาสเต ฯ
น ส ธรฺมํ วิชานาติ ทรฺวี สูปรสํ ยถา ๚ ๕๚
มุหูรฺตฺตมปิ เจทฺ วิชฺญาะ ปณฺฑิตํ ปรฺยุปาสเต ฯ
กฺษิปฺรํ ธรฺมํ วิชานาติ ชิหฺวา สูปรสํ ยถา ๚ ๖๚
จรนฺติ พาลา ทุรฺเมธโส’มิเตฺรไณวาตฺมนา ฯ
กุรฺวนฺตะ ปาปกํ กรฺมํ ยทฺภวติ กฏุกผลมฺ ๚ ๗๚
น ตตฺ กรฺม กฤตํ สาธุ ยตฺ กฤตฺตฺวา’นุตปฺยเต ฯ
ยสฺยาศฺรุมุโข รุทนฺ วิปากํ ปฺรติเสวเต ๚ ๘๚
ตจฺจ กรฺมํ กฤตํ สาธุ ยตฺ กฤตฺวา นานุตปฺยเต ฯ
ยสฺย ปฺรตีตะ สุมน วิปากํ ปฺรติเสวเต ๚ ๙๚
มธฺวิว มนฺยเต พาโล ยาวตฺ ปาปํ น ปจฺยเต ฯ
ยทา จ ปจฺยเต ปาปํ อถ พาโล ทุะขํ นิคจฺฉติ ๚ ๑๐๚
มาเส มาเส กุศาเคฺรณ พาโล ภุญฺชีต โภชนมฺ ฯ
น ส สํขฺยาตธรฺมาณํา กลามรฺหติ โษฑศีมฺ ๚ ๑๑๚
นหิ ปาปํ กฤตํ กรฺม สทฺยะ กฺษีรมิว มุญฺจติ ฯ
ทหนฺ พาลมนฺเวติ ภสฺมจฺฉนฺน อิว ปาวกะ ๚ ๑๒๚
ยาวเทว อนรฺถาย ชฺญปฺตํ พาลสฺย ชายเต ฯ
หนฺติ พาลสฺย ศุกฺลําศํ มูรฺทฺธานมสฺย วิปาตยนฺ ๚ ๑๓๚
อสทฺ ภวนมิจฺเฉตฺ ปุรสฺการํ จ ภิกฺษุษุ ฯ
อาวาเสษุ ไจศฺวรฺยํ ปูชํา ปรกุเลษุ จ ๚ ๑๔๚
มไมว กฤตํ มนฺเยตํา คฤหิ-ปฺรวฺรชิตาวุเภา ฯ
มไมวาติวศาะ สฺยาตํา กฤตฺยากฤตฺเยษุ กษุ จิตฺ ฯ
อิติ พาลสฺย สงฺกลฺป อิจฺฉา มานศฺจ วรฺทฺธเต ๚ ๑๕๚
อนฺยา หิ ลาโภปนิษทฺ อนฺยา นิรฺวาณคามินิ ฯ
เอวเมตทฺ อภิชฺญาย ภิกฺษุรฺพุทฺธสฺย ศฺราวกะ ฯ
สตฺการํ นาภินนฺเทตฺ วิเวกมนุพฤํหเยตฺ ๚ ๑๖๚
๚ อิติ พาลวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๖. ปณฺฑิตวรฺคะ ษษฺฐะ
นิธีนามิว ปฺรวกฺตารํ ยํ ปศฺเยตฺ วรฺชฺยทรฺศินามฺ ฯ
นิคฤหฺยวาทินํ เมธาวินํ ตาทฤศํ ปณฺฑิตํ ภเชตฺ ฯ
ตาทฤศํ ภชมานสฺย เศฺรโย ภวติ น ปาปียะ ๚ ๑๚
อววเททนุศิษฺยาตฺ อสภฺยาจฺจ นิวารเยตฺ ฯ
สตํา หิ ส ปฺริโย ภวติ อสตํา ภวตฺยปฺริยะ ๚ ๒๚
น ภเชตฺ ปาปกานิ มิตฺราณิ น ภเชตฺ ปุรุษาธมานฺ ฯ
ภเชตฺ มิตฺราณิ กลฺยาณานิ ภเชต ปุรุษนุตฺตมานฺ ๚ ๓๚
ธรฺมปีตีะ สุขํ เศเต วิปฺรสนฺเนน เจตสา ฯ
อารฺยปฺรเวทิเต ธรฺเม สทา รมเต ปณฺฑิตะ ๚ ๔๚
อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฤกา อิษุการา นมยนฺติ เตชนมฺ ฯ
ทารุํ นมยนฺติ ตกฺษกา อาตฺมานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตาะ ๚ ๕๚
ไศโล ยไถกฆโน วาเตน น สมีรฺยเต ฯ
เอวํ นินฺทาปฺรศํสาสุ น สมีรฺยนฺเต ปณฺฑิตาะ ๚ ๖๚
ยถาปิ หฤโท คํภีโร วิปฺรสนฺโน’นาวิละ ฯ
เอวํ ธรฺมานฺ ศฺรุตฺวา วิปฺรสีทนฺติ ปณฺฑิตาะ ๚ ๗๚
สรฺวตฺร ไว สตฺปุรุษา วฺรชนฺติ น กามกามา ลปนฺติ สนฺตะ ฯ
สุเขน สฺปฤษฺฏา อถวา ทุะเขน โนจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทรฺศยนฺติ ๚ ๘๚
นาตฺมเหโตะ น ปรสฺย เหโตะ น ปุตฺรมิจฺเฉนฺน ธนํ น ราษฺฏฺรมฺ ฯ
เนจฺเฉทฺ อธรฺเมณ สมฤทฺธิมาตฺมนะ ส ศีลวานฺ ปฺรชฺญาวานฺ ธารฺมิกะ สฺยาตฺ ๚
๙๚
อลฺปกาสฺเต มนุษฺเยษุ เย ชนาะ ปารคามินะ ฯ
อเถมา อิตราะ ปฺรชาะ ตีรเมวานุธาวติ ๚ ๑๐๚
เย จ ขลุ สมฺยคาขฺยาเต ธรฺเม ธรฺมานุวรฺตฺตินะ ฯ
เต ชนา ปารเมษฺยนฺติ มฤตฺยุเธยํ สุทุสฺตรมฺ ๚ ๑๑๚
กฤษฺณํ ธรฺมํ วิปฺรหาย ศุกฺลํ ภาวเยตฺ ปณฺฑิตะ ฯ
โอกาตฺ อโนกํ อาคมฺย วิเวเก ยตฺร ทุรมมฺ ๚ ๑๒๚
ตตฺราภิรติมิจฺเฉตฺ หิตฺตฺวา กามานฺ อกิญฺจนะ ฯ
ปรฺยวทาปเยตฺ อาตฺมานํ จิตฺตเกฺลไศะ ปณฺฑิตะ ๚ ๑๓๚
เยษํา สํโพธฺยํเคษุ สมฺยคฺจิตฺตํ สุภาวิตมฺ ฯ
อาทานปฺรตินิะสรฺเค อนุปาทาย เย รตาะ ฯ
กฺษีณาสฺรวา ชฺโยติษฺมนฺตสฺเต โลเก ปรินิรฺวฤตาะ ๚ ๑๔๚
๚ อิติ ปณฺฑิตวรฺค สมาปฺตะ ๚
๗. อรฺหทฺวรฺคะ สปฺตมะ
คตาธฺวโน วิโศกสฺย วิปฺรมุกฺตสฺย สรฺวถา ฯ
สรฺวคฺรนฺถปฺรหีณสฺย ปริทาโห น วิทฺยเต ๚ ๑๚
อุทฺยุญฺชเต สฺมฤติมนฺโต น นิเกเต รมนฺเต เต ฯ
หํสา อิว ปลฺวลํ หิตฺตฺวา โอกโมกํ ชหติ เต ๚ ๒๚
เยษํา สนฺนิจโย นา’สฺติ เย ปริชฺญาตโภชนาะ ฯ
ศูนฺยโต’นิมิตฺตศฺจ วิโมกฺโษ เยษํา โคจระ ฯ
อากาศ อิว ศกุนฺตานํา คติสฺเตษํา ทุรนฺวยา ๚ ๓๚
ยสฺยาสฺรวาะ ปริกฺษีณา อาหาเร จ อนิะสฤตะ ฯ
ศูนฺยโต’นิมิตฺตศฺจ วิโมกฺโษ ยสฺย โคจระ ฯ
อากาศ อิว ศกุนฺตานํา ปทํ ตสฺย ทุรนฺวยมฺ ๚ ๔๚
ยสฺเยนฺทฺริยาณิ ศมถํ คตานิ อศฺวา ยถา สารถินา สุทานฺตาะ ฯ
ปฺรหีณมานสฺย อนาสฺรวสฺย เทวา อปิ ตสฺย สฺปฤหยนฺติ ตาทฤศะ ๚ ๕๚
ปฤถิวีสโม น วิรุธฺยเต อินฺทฺรกีโลปมะ ตาทฤกฺ สุวฺรตะ ฯ
หฤท อิวาเปตกรฺทมะ สํสารา น ภวนฺติ ตาทฤศะ ๚ ๖๚
ศานฺตํ ตสฺย มโน ภวติ วากฺ จ กรฺม จ ฯ
สมฺยคาชฺญาวิมุกฺตสฺย อุปศานฺตสฺย ตาทฤศะ ๚ ๗๚
อศฺรทฺโธ’กฤตชฺญศฺจ สนฺธิเฉทศฺจ โย นระ ฯ
หตาวกาโศ วานฺตาศะ ส ไว อุตฺตม ปุรุษะ ๚ ๘๚
คฺราเม วา ยทิ วา”รณฺเย นิมฺเน วา ยทิ วา สฺถเล ฯ
ยตฺรารฺหนฺโต วิหรนฺติ สา ภูมี รามณียกา ๚ ๙๚
รมณียานฺยรณฺยานิ ยตฺร น รมเต ชนะ ฯ
วีตราคา รํสฺยนฺเต น เต กามคเวษิณะ ๚ ๑๐๚
๚ อิติ อรฺหทฺวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๘. สหสฺรวรฺโค อษฺฏมะ
สหสฺรมปิ เจทฺ วาโจ’นรฺถปทสํหิตา ฯ
เอกมรฺถปทํ เศฺรโย ยตฺ ศฺรุตฺตฺโวปศามฺยติ ๚ ๑๚
สหสฺรมปิ เจทฺคาถา อนรฺตฺถปทสํหิตา ฯ
เอกํ คาถาปทํ เศฺรโย ยตฺ ศฺรุตฺตฺโวปศามฺยติ ๚ ๒๚
ยศฺจ คาถาศตํ ภาเษตานรฺถปทสํหิตาะ ฯ
เอกํ ธรฺมปทํ เศฺรโย ยตฺ ศฺรุตฺตฺโวปศามฺยติ ๚ ๓๚
ยะ สหสฺรํ สหเสฺรณ สํคฺราเม มานุษานฺ ชเยตฺ ฯ
เอกํ จ ชเยทฺ อาตฺมานํ ส ไว สํคฺรามชิทุตฺตมะ ๔
อาตฺมา ห ไว ชิตะ เศฺรยานฺ ยา เจยมิตรา ปฺรชา ฯ
ทานฺตาตฺมนะ ปุรุษสฺย นิตฺยํ สํยตจาริณะ ๚ ๕๚
ไนว เทโว น คนฺธรฺโว น มาระ สห พฺรหฺมณา ฯ
ชิตํ อปชิตํ กุรฺยาตฺ ตถารูปสฺย ชนฺโตะ ๚ ๖๚
มาเส มาเส สหเสฺรณ โย ยเชต ศตํ สมานฺ ฯ
เอกํ จ ภาวิตาตฺมานํ มุหุรฺตฺตมปิ ปูชเยตฺ ฯ
ไสว ปุชนา เศฺรยสี ยจฺเจทฺ วรฺษศตํ หุตมฺ ๚ ๗๚
ยศฺจ วรฺษศตํ ชนฺตุรคฺนิํ ปริจเรตฺ วเน ฯ
เอกํ จ ภาวิตาตฺมานํ มุหุรฺตฺตมปิ ปูชเยตฺ ฯ
ไสว ปูชนา เศฺรยสี ยจฺเจตฺ วรฺษศตํ หุตมฺ ๚ ๘๚
ยตฺ กิญฺจิทฺ อิษฺฏํ จ หุตํ จ โลเก สํวตฺสรํ ยเชต ปุณฺยาเปกฺษะ ฯ
สรฺวมปิ ตนฺน จตุรฺภาคเมติ อภิวาทนา ฤชุคเตษุ เศฺรยสี ๚ ๙๚
อภิวาทนศีลสฺย นิตฺตฺยํ วฤทฺธาปจายินะ ฯ
จตฺวาโร ธรฺมา วรฺธนฺเต อายุรฺวรฺณะ สุขํ พลมฺ ๚ ๑๐๚
ยศฺจ วรฺษศตํ ชีเวตฺ ทุะศีโล’สมาหิตะ ฯ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ ศีลวโต ธฺยายินะ ๚ ๑๑๚
ยศฺจ วรฺษศตํ ชีเวตฺ ทุษฺปฺรชฺโญ’สมาหิตะ ฯ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ ปฺรชฺญาวโต ธฺยายินะ ๚ ๑๒๚
ยญฺจ วรฺษศตํ ชีเวตฺ กุสีโท หีนวีรฺยะ ฯ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ วีรฺยมารภโต ทฤฒมฺ ๚ ๑๓๚
ยศฺจ วรฺษศตํ ชีเวตฺ อปศฺยนฺ อุทยวฺยยํ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ ปศฺยตะ อุทยวฺยยมฺ ๚ ๑๔๚
ยศฺจ วรฺษศตํ ชีเวตฺ อปศฺยนฺนมฤตํ ปทมฺ ฯ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ ปศฺยโต’มฤตํ ปทมฺ ๚ ๑๕๚
ยญฺจ วรฺษศตํ ชีเวทปศฺยนฺ ธรฺมมุตฺตมมฺ ฯ
เอกาหํ ชีวิตํ เศฺรยะ ปศฺยโต ธรฺมมุตฺตมมฺ ๚ ๑๖๚
๚ อิติ สหสฺรวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๙. ปาปวรฺคะ นวมะ
อภิตฺวเรต กลฺยาเณ ปาปาตฺ จิตฺตํ นิวารเยตฺ ฯ
ตนฺทฺริตํ หิ กุรฺวตะ ปุณฺยํ ปาเป รมเต มนะ ๚ ๑๚
ปาปํ เจตฺ ปุรุษะ กุรฺยาตฺ น ตตฺ กุรฺยาตฺ ปุนะ ปุนะ ฯ
น ตสฺมินฺ ฉนฺทํ กุรฺยาตฺ ทุะขะ ปาปสฺย อุจฺจยะ ๚ ๒๚
ปุณฺยํ เจตฺ ปุรุษะ กุรฺยาตฺ กุรฺยาเทตตฺ ปุนะ ปุนะ ฯ
ตสฺมินฺ ฉนฺทํ กุรฺยาตฺ สุขะ ปุณฺยสฺย อุจฺจยะ ๚ ๓๚
ปาโป’ปิ ปศฺยติ ภทฺรํ ยาวตฺ ปาปํ น ปจฺยเต ฯ
ยทา จ ปจฺยเต ปาปํ อถ ปาโป ปาปานิ ปศฺยติ ๚ ๔๚
ภโทฺร’ปิ ปศฺยติ ปาปํ ยาวตฺ ภทฺรํ น ปจฺยเต ฯ
ยทา จ ปจฺยเต ภทฺรํ อถ ภทฺราณิ ปศฺยติ ๚ ๕๚
มา’วมนฺเยต ปาปสฺย น มํา ตทฺ อาคมิษฺยติ ฯ
อุทพินฺทุนิปาเตน อุทกุํโภ’ปิ ปูรฺยเต ฯ
พาละ ปูรยติ ปาปํ สฺโตกํ สฺโตกมปฺยาจินฺวนฺ ๚ ๖๚
มา’วมนฺเยต ปุณฺยสฺย น มํา ตทฺ อาคมิษฺยติ ฯ
อุทพินฺทุนิปาเตน อุทกุํโภ’ปิ ปูรฺยเต ฯ
ธีระ ปูรยติ ปุณฺยสฺย สฺโตกํ สฺโตกมปฺยาจินฺวนฺ ๚ ๗๚
วาณิคิว ภยํ มารฺคํ อลฺปสารฺโถ มหาธนะ ฯ
วิษํ ชีวิตุกาม อิว ปาปานิ ปริวรฺชเยตฺ ๚ ๘๚
ปาเณา เจทฺ วฺรโณ น สฺยาทฺ หเรตฺ ปาณินา วิษมฺ ฯ
นา’วฺรณํ วิษมนฺเวติ นา’สฺติ ปาปํ อกุรฺวตะ ๚ ๙๚
โย’ลฺปทุษฺฏาย นราย ทุษฺยติ ศุทฺธาย ปุรุษายา’นงฺคนาย ฯ
ตเมว พาลํ ปฺรตฺเยติ ปาปํ สูกฺษฺโม รชะ ปฺรติวาตมิว กฺษิปฺตมฺ ๚ ๑๐๚
ครฺภเมก อุตฺปทฺยนฺเต นิรยํ ปาปกรฺมิณะ ฯ
สฺวรฺคํ สุคตโย ยานฺติ ปรินิรฺวานฺตฺยนาสฺรวาะ ๚ ๑๑๚
นานฺตรีกฺเษ น สมุทฺรมธฺเย น ปรฺวตานํา วิวรํ ปฺรวิศฺย ฯ
น วิทฺยเต ส ชคติ ปฺรเทโศ ยตฺรสฺถิโต มุจฺเยต ปาปกรฺมณะ ๚ ๑๒๚
นานฺตริกฺเษ น สมุทฺรมธฺเย น ปรฺวตานํา วิวรํ ปฺรวิศฺย ฯ
น วิทฺยเต ส ชคติ ปฺรเทโศ ยตฺรสฺถิตํ น ปฺรสเหต มฤตฺยุะ ๚ ๑๓๚
๚ อิติ ปาปวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๐. ทณฺฑวรฺคะ ทศมะ
สรฺเว ตฺรสฺยนฺติ ทณฺฑาตฺ สรฺเว พิภฺยติ มฤตฺโยะ ฯ
อาตฺมานํ อุปมํา กฤตฺวา น หนฺยาตฺ น ฆาตเยตฺ ๚ ๑๚
สรฺเว ตฺรสยนฺติ ทณฺฑาตฺ สรฺเวษํา ชิวิตํ ปฺริยมฺ ฯ
อาตฺมานํ อุปมํา กฤตฺวา น หนฺยาตฺ น ฆาตเยตฺ ๚ ๒๚
สุขกามานิ ภูตานิ โย ทณฺเฑน วิหินสฺติ ฯ
อาตฺมนะ สุขมนฺวิษฺย เปฺรตฺตฺย ส น ลภเต สุขมฺ ๚ ๓๚
สุขกามานิ ภูตานิ โย ทณฺเฑน น หินสติ ฯ
อาตฺมนะ สุขมนฺวิษฺย เปฺรตฺตฺย ส ลภเต สุขมฺ ๚ ๔๚
มา โวจะ ปรุษํ กิญฺจิทฺ อุกฺตาะ ปฺรติวเทยุสฺตฺวามฺ ฯ
ทุะขา หิ สํรํภกถา ปฺรติทณฺฑาะ สฺปฤเศยุสฺตฺวามฺ ๚ ๕๚
ส เจตฺ เนรยสิ อาตฺมานํ กําสฺยมุปหตํ ยถา ฯ
เอษ ปฺราปฺโต’สิ นิรฺวาณํ สํรํภสฺเต น วิทฺยเต ๚ ๖๚
ยถา ทณฺเฑน โคปาโล คาะ ปฺราชยติ โคจรมฺ ฯ
เอวํ ชรา จ มฤตฺยุศฺจายุะ ปฺราชยตะ ปฺราณินามฺ ๚ ๗๚
อถ ปาปานิ กรฺมาณิ กุรฺวนฺ พาโล น พุธฺยเต ฯ
สฺไวะ กรฺมภิะ ทุรฺเมธา อคฺนิทคฺธ อิว ตปฺยเต ๚ ๘๚
โย ทณฺเฑนา’ทณฺเฑษุ อปฺรทุษฺเฏษุ ทุษฺยติ ฯ
ทศานามนฺยตมํ สฺถานํ กฺษิปฺรเมว นิคจฺฉติ ๚ ๙๚
เวทนํา ปรุษํา ชฺยานิํ ศรีรสฺย จ เภทนมฺ ฯ
คุรุกํ วา’ปฺยาพาธํ จิตฺตกฺเษปํ วา ปฺราปฺนุยาตฺ ๚ ๑๐๚
ราชโต โวปสรฺคํ อภฺยาขฺยานํ วา ทารุณมฺ ฯ
ปริกฺษยํ วา ชฺญาตีนํา โภคานํา วา ปฺรภญฺชนมฺ ๚ ๑๑๚
อถวา’สฺยาคาราณิ อคฺนิรฺทหติ ปาวกะ ฯ
กายสฺย เภทาตฺ ทุษฺปฺรชฺโญ นิรยํ ส อุปปทฺยเต ๚ ๑๒๚
น นคฺนจรฺยา น ชฏา น ปงฺกํา นา’นศนํ สฺถณฺฑิลศายิกา วา ฯ
รโชชลียํ อุตฺกุฏิกาปฺรธานํ โศธยนฺติ มรฺตฺตฺยํ อวิตีรฺณกํากฺษมฺ ๚ ๑๓๚
อลงฺกฤตศฺเจทปิ ศมํ จเรตฺ ศานฺโต ทานฺโต นิยโต พฺรหฺมจารี ฯ
สรฺเวษุ ภูเตษุ นิธาย ทณฺฑํ ส พฺราหฺมณะ ส ศฺรมณะ ส ภิกฺษุะ ๚ ๑๔๚
หฺรีนิเษธะ ปุรุษะ กศฺจิตฺ โลเก วิทฺยเต ฯ
โย นินฺทํา น ปฺรพุธฺยติ อศฺโว ภทฺระ กศามิว ๚ ๑๕๚
อศฺโว ยถา ภทฺระ กศานิวิษฺฏ อาตาปินะ สํเวคิโน ภวต ฯ
ศฺรทฺธยา ศีเลน จ วีรฺเยณ จ สมาธินา ธรฺมวินิศฺจเยน จ ฯ
สมฺปนฺนวิทฺยาจรณาะ ปฺรติสฺมฤตาะ ปฺรหาสฺยถ ทุะขมิทํ อนลฺปกมฺ ๚ ๑๖๚
อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฤกาะ อิษุการา นมยนฺติ เตชนมฺ ฯ
ทารุํ นมยนฺติ ตกฺษกา อาตฺมานํ ทมยนฺติ สุวฺรตาะ ๚ ๑๗๚
๚ อิติ ทณฺฑวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๑. ชราวรฺค เอกาทศะ
โก นุ หาสะ ก อานนฺโท นิตฺยํ ปฺรชฺวลิเต สติ ฯ
อนฺธกาเรณา’วนทฺธาะ ปฺรทีปํ น คเวษยถ ๚ ๑๚
ปศฺย จิตฺรีกฤตํ พิมฺพํ อรุษฺกายํ สมุจฺฉฺริตมฺ ฯ
อาตุรํ พหุสงฺกลฺปํ ยสฺย นา’สฺติ ธฺรุวํ สฺถิติะ ๚ ๒๚
ปริชีรฺณมิทํ รูปํ โรคนีฑํ ปฺรภํคุรมฺ ฯ
ภิทฺยเต ปูติสนฺเทโห มรณานฺตํ หิ ชิวิตมฺ ๚ ๓๚
ยานิมานฺยปถฺยานฺยลาพูนีว ศรทิ ฯ
กาโปตกานฺยสฺถีนี ตานิ ทฤษฺฏฺวา กา รติะ ๚ ๔
อสฺถฺนํา นครํ กฤตํ มําสโลหิตเลปนมฺ ฯ
ยตฺร ชรา จ มฤตฺยุศฺจ มาโน มฺรกฺษศฺจาวหิตะ ๚ ๕๚
ชีรฺยนฺติ ไว ราชรถา สุจิตฺรา อถ ศรีรมปิ ชรามุเปติ ฯ
สตํา จ ธรฺโม น ชรามุเปติ สนฺโต ห ไว สทฺภยะ ปฺรเวทยนฺติ ๚ ๖๚
อลฺปศฺรุโต’ยํ ปุรุโษ พลีวรฺท อิว ชีรฺยติ ฯ
มําสานิ ตสฺย วรฺทฺธนฺเต ปฺรชฺญา ตสฺย น วรฺทฺธเต ๚ ๗๚
อเนกชาติสํสารํ สมธาวิษํ อนิวิศมานะ ฯ
คฤหการกํ คเวษยนฺ ทุะขา ชาติะ ปุนะ ปุนะ ๚ ๘๚
คฤหการก ทฤษฺโฏสิ ปุนรฺเคหํ น กริษฺยสิ ฯ
สรฺวาสฺเต ปารฺศฺวิกา ภคฺนา คฤหกูฏํ วิสํสฺกฤตมฺ ฯ
วิสํสฺการคตํ จิตฺตํ ตฤษฺณานํา กฺษยมธฺยคาตฺ ๚ ๙๚
อจริตฺตฺวา พฺรหฺมจรฺยํ อลพฺธฺวา เยาวเน ธนมฺ ฯ
ชีรฺณเกฺราญฺจ อิว กฺษียนฺเต กฺษีณมตฺสฺย อิว ปลฺวเล ๚ ๑๐๚
อจริตฺวา พฺรหฺมจรฺยํ อลพฺธฺวา เยาวเน ธนมฺ ฯ
เศรเต จาโป’ติกฺษีณา อิว ปุราณานฺยนุตนฺวนฺตฺะ ๚ ๑๑๚
๚ อิติ ชราวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๒. อาตฺมวรฺคะ ทฺวาทศะ
อาตฺมาน เจตฺ ปฺริยํ ชานียาทฺ รกฺเษตฺตํ สุรกฺษิตมฺ ฯ
ตฺรยาณามนฺยตมํ ยามํ ปฺรติชาคฤยาตฺ ปณฺฑิตะ ๚ ๑๚
อาตฺมานเมว ปฺรถมํ ปฺรติรูเป นิเวศเยตฺ ฯ
อถานฺยมนุศิษฺยาตฺ น กฺลิศฺเยตฺ ปณฺฑิตะ ๚ ๒๚
อาตฺมานํ เจตฺ ตถา กุรฺยาตฺ ยถา’นฺยมนุศาสติ ฯ
สุทานฺโต วต ทมเยทฺ อาตฺมา หิ กิล ทุรฺทมะ ๚ ๓๚
อาตฺมา หิ อาตฺมโน นาถะ โกหิ นาถะ ประ สฺยาตฺ ฯ
อาตฺมนา หิ สุทานฺเตน นาถํ ลภเต ทุรฺลภมฺ ๚ ๔๚
อาตฺมไนว กฤตํ ปาปํ อาตฺมชํ อาตฺมสํภวมฺ ฯ
อภิมถฺนาติ ทุรฺเมธสํ วชฺรมิวาศฺมมยํ มณิมฺ ๚ ๕๚
ยสฺยา’ตฺยนฺตเทาะศีลฺยํ มาลุวา ศาลมิวาตตมฺ ฯ
กโรติ ส ตถาตฺมานํ ยไถนมิจฺฉนฺติ ทฺวิษะ ๚ ๖๚
สุกราณฺยสาธูนฺยาตฺมโน’หิตานิ จ ฯ
ยทฺไว หิตํ จ สาธุ จ ตทฺไว ปรมทุษฺกรมฺ ๚ ๗๚
ยะ ศาสนมรฺหตํา อารฺยาณํา ธรฺมชีวินามฺ ฯ
ปฺรติกฺรุศฺยติ ทุรฺเมธา ทฤษฺฏิํ นิะศฺริตฺย ปาปิกามฺ ฯ
ผลานิ กาษฺฐกสฺเยว อาตฺมหตฺตฺยาไย ผุลฺลติ ๚ ๘๚
อาตฺมไนว กฤตํ ปาปํ อาตฺมนา สํกฺลิศฺยติ ฯ
อาตฺมนา’กฤตํ ปาปํ อาตฺมไนว วิศุธฺยติ ฯ
ศุทฺธยศุทฺธี ปฺรตฺตฺยาตฺมํ นา’นฺโย’นฺยํ วิโศธเยตฺ ๚ ๙๚
อาตฺมโน’รฺถํ ปรารฺเถน พหุนา’ปิ น หาปเยตฺ ฯ
อาตฺมโน’รฺถมภิชฺญาย สทรฺถปฺรสิตะ สฺยาตฺ ๚ ๑๐๚
๚ อิติ อาตฺมวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๓. โลกวรฺคะ ตฺรโยทศะ
หีนํ ธรฺมํ น เสเวต ปฺรมาเทน น สํวเสตฺ ฯ
มิถฺยาทฤษฺฏิํ น เสเวต น สฺยาตฺ โลกวรฺทฺธนะ ๚ ๑๚
อุตฺติษฺเฐนฺน ปฺรมาทฺเยทฺ ธรฺมํ สุจริตํ จเรตฺ ฯ
ธรฺมจารี สุขํ เศเต’สฺมิํ โลเก ปรตฺร จ ๚ ๒๚
ธรฺมํ จเรตฺ สุจริตํ น ตํ ทุศฺจริตํ จเรตฺ ฯ
ธรฺมจารี สุขํ เศเต’สฺมิํ โลเก ปรตฺร จ ๚ ๓๚
ยถา พุทฺพุทกํ ปศฺเยตฺ ยถา ปศฺเยตฺ มรีจิกามฺ ฯ
เอวํ โลกมเวกฺษมาณํ มฤตฺยุราโช น ปศฺยติ ๚ ๔๚
เอน ปศฺยเตมํ โลกํ จิตฺรํ ราชรโถปมมฺ ฯ
ยตฺร พาลา วิษีทนฺติ นา’สฺติ สงฺโค วิชานตามฺ ๚ ๕๚
ยศฺจ ปูรฺวํ ปฺรมาทฺย ปศฺจาตฺ ส น ปฺรมาทฺยติ ฯ
ส อิมํ โลกํ ปฺรภาสยติ อภฺรานฺมุกฺต อิว จนฺทฺรมา ๚ ๖๚
ยสฺย ปาปํ กฤตํ กรฺม กุศเลน ปิธียเต ฯ
ส อิมํ โลกํ ปฺรภาสยติ อภฺรานฺมุกฺต อิว จนฺทฺรมา ๚ ๗๚
อนฺธภูโต’ยํ โลกะ ตนุโก’ตฺร วิปศฺยติ ฯ
ศกุโน ชาลมุกฺต อิวาลฺปะ สฺวรฺคาย คจฺฉติ ๚ ๘๚
หํสา อาทิตฺยปเถ ยานฺติ อากาเศ ยานฺติ ฤทฺธิยา ฯ
นียนฺเต ธีรา โลกาตฺ ชิตฺวา มารํ สวาหินีกมฺ ๚ ๙๚
เอกํ ธรฺมมตีตสฺย มฤษาวาทิโน ชนฺโตะ ฯ
วิตีรฺณปรโลกสฺย นา’สฺติ ปาปมการฺยมฺ ๚ ๑๐๚
น ไว กทรฺยา เทวโลกํ วฺรชนฺติ พาลา ห ไว น ปฺรศํสนฺติ ทานมฺ ฯ
ธีรศฺจ ทานํ อนุโมทมานสฺเตไนว ส ภวติ สุขี ปรตฺร ๚ ๑๑๚
ปฤถิวฺยา เอกราชฺยาตฺ สฺวรฺคสฺย คมนาทฺ วา ฯ
สรฺวโลกา”ธิปตฺตฺยาทฺ โสฺรต อาปตฺติผลํ วรมฺ ๚ ๑๒๚
๚ อิติ โลกวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๔. พุทฺธวรฺคะ จตุรฺทศะ
ยสฺย ชิตํ นาวชียเต ชิตมสฺย น ยาติ กศฺจิลฺโลเก ฯ
ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ อปทํ เกน ปเทน เนปฺยถ ? ๚ ๑๚
ยสฺย ชาลินี วิษาตฺมิกา ตฤษฺณา นา’สฺติ กุตฺรจินฺเนตุมฺ ฯ
ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ อปทํ เกน ปเทน เนปฺยถ ? ๚ ๒๚
เย ธฺยานปฺรสฤตา ธีราะ ไนษฺกามฺโยปศเม รตาะ ฯ
เทวา อปิ เตษํา สฺปฤหยนฺติ สํพุทฺธานํา สฺมฤติมตามฺ ๚ ๓๚
กฤจฺโฉฺร มนุษฺยปฺรติลาภะ กฤจฺฉฺรํ มรฺตฺตฺยานํา ชีวิตมฺ ฯ
กฤจฺฉฺรํ สทฺธรฺมศฺรวณํ กฤจฺโฉฺร พุทฺธานามฺ อุตฺปาทะ ๚ ๔๚
สรฺวปาปสฺยากรณํ กุศลสฺโยปสมฺปทา ฯ
สฺวจิตฺตปรฺยวทาปนํ เอตทฺ พุทฺธานํา ศาสนมฺ ๚ ๕๚
กฺษานฺติะ ปรมํ ตปะ ติติกฺษา นิรฺวาณํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธาะ ฯ
นหิ ปฺรวฺรชิตะ ปโรปฆาตี ศฺรมโณ ภวติ ปรํ วิเหฐยนฺ ๚ ๖๚
อนุปวาโท’นุปฆาตะ ปฺราติโมกฺเษ จ สํวระ ฯ
มาตฺราชฺญตา จ ภกฺเต ปฺรานฺตํ จ ศยนาสนมฺ ฯ
อธิจิตฺเต จาโยคะ เอตทฺ พุทฺธานํา ศาสนมฺ ๚ ๗๚
น การฺษาปณวรฺเษณ ตฤปฺติะ กาเมษุ วิทฺยเต ฯ
อลฺปาสฺวาทา ทุะขาะ กามา อิติ วิชฺญาย ปณฺฑิตะ ๚ ๘๚
อปิ ทิวฺเยษุ กาเมษุ รติํ ส นา’ธิคจฺฉติ ฯ
ตฤษฺณากฺษยรโต ภวติ สมฺยกฺสํพุทฺธศฺราวกะ ๚ ๙๚
พหุ ไว ศรณํ ยนฺติ ปรฺวาตําศฺจ วนานิ จ ฯ
อารามวฤกฺษไจตฺยานิ มนุษฺยา ภยตรฺชิตาะ ๚ ๑๐๚
ไนตตฺ ขลุ ศรณํ กฺเษมํ ไนตตฺ ศรณมุตฺตมมฺ ฯ
ไนตตฺ ศรณมาคมฺย สรฺวทุะขาตฺปฺรมุจฺยเต ๚ ๑๑๚
ยศฺจ พุทฺธํ จ ธรฺมํ จ สํฆํ นฺจ ศรณํ คตะ ฯ
จตฺวาริ อารฺยสตฺยานิ สมฺยกฺ ปฺรชฺญยา ปศฺยติ ๚ ๑๒๚
ทุะขํ ทุะขสมุตฺปาทํ ทุะขสฺย จาติกฺรมมฺ ฯ
อารฺยาษฺฏางฺคิกํ มารฺคํ ทุะโขปศมคามินมฺ ๚ ๑๓๚
เอตตฺ ขลุ ศรณํ กฺเษมํ เอตตฺ ศรณมุตฺตมมฺ ฯ
เอตตฺ ศรณมาคมฺย สรฺวทุะขาตฺ ปฺรมุจฺยเต ๚ ๑๔๚
ทุรฺลภะ ปุรุษาชาเนโย น ส สรฺวตฺร ชายเต ฯ
ยตฺร ส ชายเต ธีรสฺตตฺกุลํ สุขเมธเต ๚ ๑๕๚
สุโข พุทฺธานํา อุตฺปาทะ สุขา สทฺธรฺม-เทศนา ฯ
สุขา สํฆสฺย สามคฺรี สมคฺราณํา ตปะ สุขมฺ ๚ ๑๖๚
ปูชารฺหานฺ ปูชยโต พุทฺธานฺ ยทิ วา ศฺราวกานฺ ฯ
ปฺรปญฺจสมิติกฺรานฺตานฺ ตีรฺณโศกปริทฺรวานฺ ๚ ๑๗๚
ตานฺ ตาทฤศานฺ ปูชยโต นิรฺวฤตานฺ อกุโตภยานฺ ฯ
น ศกฺยํ ปุณฺยํ สํขฺยาตุํ เอวมฺมาตฺรมปิ เกนจิตฺ ๚ ๑๘๚
อิติ พุทฺธวรฺคะ สมาปฺตะ
๑๕. สุขวรฺคะ ปญฺจทศะ
สุสุขํ วต ชีวาโม ไวริษฺวไวริณะ ฯ
ไวริษุ มนุษฺเยษุ วิหราโม’ไวริณะ ๚ ๑๚
สุสุขํ วต ชีวาม อาตุเรษุ อนาตุราะ ฯ
อาตุเรษุ มนุษฺเยษุ วิหราโม’นาตุราะ ๚ ๒๚
สุสุขํ วต ชีวาม อุตฺสุเกษุ อนุตฺสุกาะ ฯ
อุตฺสุเกษุ มนุษฺเยษุ วิหราม อนุตฺสุกาะ ๚ ๓๚
สุสุขํ วต ชีวาโม เยษํา โน นา’สฺติ กิญฺจน ฯ
ปฺรีติภกฺษฺยา ภวิษฺยามะ เทวา อาภาสฺวรา ยถา ๚ ๔๚
ชโย ไวรํ ปฺรสูเต ทุะขํ เศเต ปราชิตะ ฯ
อุปศานฺตะ สุขํ เศเน หิตฺตฺวา ชยปราชเยา ๚ ๕๚
นา’สฺติ ราคสโม’คฺนิะ นา’สฺติ ทฺเวษสมะ กลิะ ฯ
นาสติ สฺกนฺธสทฤศานิ ทุะขาะ นา’สฺติ ศานฺติปรํ สุขมฺ ๚ ๖๚
ชิฆตฺสา ปรโม โรคะ สํสฺการะ ปรมํ ทุะขมฺ ฯ
เอตทฺ ชฺญาตฺวา ยถาภูตํ นิรฺวาณํ ปรมํ สุขมฺ ๚ ๗๚
อาโรคฺยํ ปรโม ลาภะ สนฺตุษฺฏิะ ปรมํ ธนมฺ ฯ
วิศฺวาสะ ปรมา ชฺญาติะ นิรฺวาณํ ปรมํ สุขมฺ ฯ ๘๚
ปฺรวิเวกรสํ ปีตฺวา รสํ อุปศมสฺย จ ฯ
นิรฺทโร ภวติ นิษฺปาโป ธรฺม ปฺรีติรสํ ปิพนฺ ๚ ๙๚
สาธุ ทรฺศนมารฺยาณํา สนฺนิวาสะ สทา สุขะ ฯ
อทรฺศเนน พาลานํา นิตฺยเมว สุขี สฺยาตฺ ๚ ๑๐๚
พาลสํคตจารี หิ ทีรฺฆมธานํ โศจติ ฯ
ทุะโข พาไละ สํวาโส’มิเตฺรไณว สรฺวทา ฯ
ธีรศฺจ สุขสํวาโส ชฺญาตีนามิว สมาคมะ ๚ ๑๑๚
ตสฺมาทฺธิ ธีรํ จ ปฺราชฺญํ จ พหุศฺรุตํ จ ธุรฺยศีลํ วฺรตวนฺตมารฺยมฺ
ฯ
ตํ ตาทฤศํ สตฺปุรุษํ สุเมธสํ ภเชต นกฺษตฺรปถมิว จนฺทมาะ ๚
๑๒๚
๚ อิติ สุขวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๖. ปฺริยวรฺคะ โษฑศะ
อโยเค ยุญฺชนฺนาตฺมานํ โยเค จาโยชยนฺ ฯ
อรฺถํ หิตฺตฺวา ปฺริยคฺราหี สฺปฤหเยทาตฺมานุโยคินมฺ ๚ ๑๚
มา ปฺริไยะ สมาคจฺฉ อปฺริไยะ กทาจน
ปฺริยาณามฺ อทรฺศนํ ทุะขํ อปฺริยาณํา จ ทรฺศนมฺ ๚ ๒๚
ตสฺมาตฺ ปฺริยํ น กุรฺยาตฺ ปฺริยาปาโย หิ ปาปกะ ฯ
คฺรนฺถาะ เตษํา น วิทฺยนฺเต เยษํา นา’สฺติ ปฺริยาปฺริยมฺ ๚ ๓๚
ปฺริยโต ชายเต โศกะ ปฺริยโต ชายเต ภยมฺ ฯ
ปฺริยโต วิปฺรมุกฺตสฺย นา’สฺติ โศกะ กุโต ภยมฺ ๚ ๔๚
เปฺรมโต ชายเต โศกะ เปฺรมโต ชายเต ภยมฺ ฯ
เปฺรมโต วิปฺรมุกฺตสฺย นา’สฺติ โศกะ กุโต ภยมฺ ๚ ๕๚
รตฺยา ชายเต โศโก รตฺยา ชายเต ภยมฺ ฯ
รตฺยา วิปฺรมุกฺตสฺย นา’สฺติ โศกะ กุโต ภยมฺ ๚ ๖๚
กามโต ชายเต โศกะ กามโต ชายเต ภยมฺ ฯ
กามโต วิปฺรมุกฺตสฺย นา’สฺติ โศกะ กุโต ภยมฺ ๚ ๗๚
ตฤษฺณายา ชายเต โศกะ ตฤษฺณายา ชายเต ภยมฺ ฯ
ตฤษฺณายา วิปฺรมุกฺตสฺย นา’สฺติ โศกะ กุโต ภยมฺ ๚ ๘๚
ศีลทรฺศนสมฺปนฺนํ ธรฺมิษฺฐํ สตฺยวาทินมฺ ฯ
อาตฺมนะ กรฺม กุรฺวาณํ ตํ ชนะ กุรุเต ปฺริยมฺ ๚ ๙๚
ฉนฺทชาโต’นาขฺยาเต มนสา จ สฺผุริตะ สฺยาตฺ ฯ
กาเมษุ จา’ปฺรติพทฺธจิตฺต อูรฺธฺวโสฺรตา อิตฺยุจฺยเต ๚ ๑๐๚
จิรปฺรวาสินํ ปุรุษํ ทูรตะ สฺวสฺตฺยาคตมฺ ฯ
ชฺญาติมิตฺราณิ สุหฤทศฺจา’ภินนฺทนฺตฺยาคตมฺ ๚ ๑๑๚
ตไถว กฤตปุณฺยมปิ อสฺมาลฺโลกาตฺปรํ คตมฺ ฯ
ปุณฺยานิ ปฺรติคฤหฺยนฺติ ปฺริยํ ชฺญาติภิวาคตมฺ ๚ ๑๒๚
๚ อิติ ปฺริยวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๗. โกฺรธวรฺคะ สปฺตทศะ
โกฺรธํ ชหฺยาทฺ วิปฺรชหฺยาตฺ มานํ สํโยชนํ สรฺวมติกฺรเมต ฯ
ตํ นาม-รูปโยรสชฺยมานํ อกิญฺจนํ นา’นุปตนฺติ ทุะขานิ ๚ ๑๚
โย ไว อุตฺปติตํ โกฺรธํ รถํ ภฺรานฺตมิว ธารเยตฺ ฯ
ตมหํ สารถิํ พฺรวีมิ รศฺมิคฺราห อิตโร ชนะ ๚ ๒๚
อโกฺรเธน ชเยตฺ โกฺรธํ อสาธุํ สาธุนา ชเยตฺฯ
ชเยตฺ กทรฺถํ ทาเนน ชเยตฺ สตฺเยนา’ลีกวาทินมฺ ๚ ๓๚
สตฺยํ ภเณนฺน กฺรุธฺเยตฺ ททฺยาทลฺเป’ปิ ยาจิตะ ฯ
เอไตสฺตฺริภิะ สฺถาไนะ คจฺเฉทฺ เทวานามนฺติเก ๚ ๔๚
อหิํสกา เย มุนโย นิตฺยํ กาเยน สํวฤตาะ ฯ
เต ยนฺติ อจฺยุตํ สฺถานํ ยตฺร คตฺวา น โศจนฺติ ๚ ๕๚
สทา ชาคฺรตํา อโหราตฺรํ อนุศิกฺษมาณานามฺ ฯ
นิรฺวาณํ อธิมุกฺตานํา อสฺตํ คจฺฉนฺติ อาสฺรวาะ ๚ ๖๚
ปุรณเมตทฺ อตุล ! ไนตทฺ อทฺยตนเมว ฯ
นินฺทนฺติ ตุษฺณีมาสีนํ นินฺทนฺติ พหุภาณินมฺ ฯ
มิตภาณินมปิ นินฺทนฺติ นา’สฺติ โลเก’นินฺทิตะ ๚๗๚
น จา’ภูตฺ น ภวิษฺยติ น ไจตหิํ วิทฺยเต ฯ
เอกานฺตํ นินฺทิตะ ปุรุษะ เอกานฺตํ วา ปฺรศํสิตะ ๚ ๘๚
ยศฺเจทฺ วิชฺญาะ ปฺรศํสนฺติ อนุวิจฺย ศฺวะ ศฺวะ ฯ
อจฺฉิทฺรวฤตฺติํ เมธาวินํ ปฺรชฺญาศีลสมาหิตมฺ ๚ ๙๚
นิษฺกํ ชํพูนทสฺเยว กสฺตํ นินฺทิตุมรฺหติ ฯ
เทวา อปิ ตํ ปฺรศํสนฺติ พฺรหฺมณา’ปิ ปฺรศํสิตะ ๚ ๑๐๚
กายปฺรโกปํ รกฺเษตฺ กาเยน สํวฤตะ สฺยาตฺ ฯ
กายทุศฺจริตํ หิตฺตฺวา กาเยน สุจริตํ จเรตฺ ๚ ๑๑๚
วจะ ปฺรโกปํ รกฺเษทฺ วาจา สํวฤตะ สฺยาตฺ ฯ
วโจ ทุศฺจริตํ หิตฺตฺวา วาจา สุจริตํ จเรตฺ ๚ ๑๒๚
มนะ ปฺรโกปํ รกฺเษทฺ มนสา สํวฤตะ สฺยาตฺ ฯ
มโนทุศฺจริตํ หิตฺตฺวา มนสา สุจริตํ จเรตฺ ๚ ๑๓๚
กาเยน สํวฤตา ธีรา อถ วาจา สํวฤตาะ ฯ
มนสา สํวฤตา ธีรา เต ไว สุปริสํวฤตาะ ๚ ๑๔๚
๚ อิติ โกฺรธวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๘. มลวรฺโคษฺฏาทศะ
ปาณฺฑุปลาสมิเวทานีมสิ ยมปุรุโษ’ปิ จตฺวํา อุปสฺถิตาะ ฯ
อุทฺโยคมุเข จ ติษฺฐสิ ปาเถยมปิ จ เต น วิทฺยเต ๚ ๑๚
ส กุรุ ทฺวีปมาตฺมนะ กฺษิปฺรํ วฺยายจฺฉสฺว ปณฺฑิโต ภว ฯ
นิรฺธูตมโล’นงฺคโณ ทิวฺยํา อารฺยภูมิํ เอษฺยสิ๚ ๒๚
อุปนีตวยา อิทนีมสิ สมฺปฺรยาโต’สิ ยมสฺยานฺติเก ฯ
วาโส’ปิ จ เต นา’สฺติ อนฺตรา ปาเถยมปิ จ เต น วิทฺยเต ๚ ๓๚
ส กุรุ ทฺวีปมาตฺมนะ กฺษิปฺรํ วฺยายจฺฉสฺว ปณฺฑิโต ภว ฯ
นิรฺธูตมโล’นงฺคโณ น ปุนรฺชาติชเร อุเปษฺยสิ ๚ ๔๚
อนุปูรฺเวณ เมธาวี สฺโตกํ สฺโตกํ กฺษเณ กฺษเณ ฯ
กรฺมาโร รชตสฺเยว นิรฺธเมตฺ มลมาตฺมนะ ๚ ๕๚
อยส อิว มลํ สมุตฺถิตํ ตสฺมาทฺ อุตฺถาย ตเทว ขาทติ ฯ
เอวํ อติธาวนจาริณํ สฺวานิ กรฺมาณิ นยนฺติ ทุรฺคติมฺ ๚ ๖๚
อสฺวาธฺยายมลา มนฺตฺรา อนุตฺถานมลา คฤหา ฯ
มลํ วรฺณสฺย เกาสีทฺยํ ปฺรมาโท รกฺษโต มลมฺ ๚ ๗๚
มลํ สฺตฺริยา ทุศฺจริตํ มาตฺสรฺยํ ททโต มลมฺ ฯ
มลํ ไว ปาปกา ธรฺมา อสฺมินฺ โลเก ปรตฺร จ ๚ ๘๚
ตโต มลํ มลตรํ อวิทฺยา ปรมํ มลมฺ ฯ
เอตตฺ มลํ ปฺรหาย นิรฺมลา ภวต ภิกฺษวะ ๚ ๙๚
สุชีวิตํ อหฺรีเกณ กากศูเรณ ธฺวํสินา ฯ
ปฺรสฺกนฺทินา ปฺรคลฺเภน สํกฺลิษฺเฏน ชีวิตมฺ ๚ ๑๐๚
หฺรีมตา จ ทุรฺชีวิตํ นิตฺยํ ศูจิคเวษิณา ฯ
อลีเนนา’ปฺรคลฺเภน ศุทฺธาชีเวน ปศฺยตา ๚ ๑๑๚
ยะ ปฺราณมติปาตยติ มฤษาวาทํ จ ภาษเต ฯ
โลเก’ทตฺตมาทตฺเต ปรทารําศฺจ คจฺฉติ ๚ ๑๒๚
สุราไมเรยปานํ จ โย นโร’นุยุนกฺติ ฯ
อิไหวเมษ โลเก มูลํ ขนตฺยาตฺมนะ ๚๑๓๚
เอวํ โภ ปุรุษ ! ชานีหิ ปาปธรฺมาโณ’สํยตานฺ ฯ
มา ตฺวํา โลโภ’ธรฺมศฺจ จิรํ ทุะขาย รนฺเธรนฺ ๚ ๑๔๚
ททาติ ไว ยถาศฺรทฺธํ ยถา ปฺรสาทนํ ชนะ ฯ
ตตฺร โย มูโก ภวติ ปเรษํา ปานโภชเน ฯ
น ส ทิวา วา ราเตฺรา วา สมาธิํ อธิคจฺฉติ ๚ ๑๕๚
ยสฺย จ ตตฺ สมุจฺฉินฺนํ มูลฆาตํ สมุทฺธตมฺ ฯ
ส ไว ทิวา วา ราเตฺรา วา สมาธิํ อธิคจฺฉติ ๚ ๑๖๚
นา’สฺติ ราคสโม’คฺนิะ นา’สฺติ ทฺเวษสโม คฺราหะ ฯ
นา’สฺติ โมหสมํ ชาลํ นา’สฺติ ตฤษฺณา สมา นที ๚ ๑๗๚
สุทรฺศํ วทฺยมนฺเยษํา อาตฺมนะ ปุนรฺทุรฺทศมฺ ฯ
ปเรษํา หิ ส วทฺยานิ อวปุณาติ ยถาตุษมฺ ฯ
อาตฺมนะ ปุนะ ฉาทยติ กลิมิว กิตวาตฺ ศฐะ ๚ ๑๘๚
ปรวทฺยา’นุทรฺศิโน นิตฺยํ อุทฺธฺยานสํชฺญินะ ฯ
อาสฺรวาสฺตสฺย วรฺทฺธนฺเต อาราทฺ ส อาสฺรวกฺษยาตฺ ๚ ๑๙๚
อากาเศ จ ปทํ นา’สฺติ ศฺรมโณ นา’สฺติ พหิะ ฯ
ปฺรปญฺจา’ภิรตาะ ปฺรชา นิษฺปฺรปญฺจาสฺตถาคตาะ ๚ ๒๐๚
อากาเศ จ ปทํ นา’สฺติ ศฺรมโณ นา’สฺติ พหิะ ฯ
สํสฺการาะ ศาศฺวตา น สนฺติ นา’สฺติ พุทฺธานามิงฺคิตมฺ ๚ ๒๑๚
๚ อิติ มลวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๑๙. ธรฺมษฺฐวรฺคะ เอโกนวิํศะ
น เตน ภวติ ธรฺมสฺโถ เยนารฺถํ สหสา นเยตฺ ฯ
ยศฺจา’รฺถํ อนรฺถํ จ อุเภา นิศฺจินุยาตฺ ปณฺฑิตะ ๚ ๑๚
อสาหเสน ธรฺเมณ สเมน นยเต ปรานฺ ฯ
ธรฺเมณ คุปฺโต เมธาวี ธรฺมสฺถ อิตฺยุจฺยเต ๚ ๒๚
น ตาวตา ปณฺฑิโต ภวติ ยาวตา พหุ ภาษเต ฯ
กฺเษมี อไวรี อภยะ ปณฺฑิต อิตฺยุจฺยเต ๚ ๓๚
น ตาวตา ธรฺมธโร ยาวตา พหุ ภาษเต ฯ
ยศฺจาลฺปม’ปิ ศฺรุตฺวา ธรฺมํ กาเยน ปศฺยติ ฯ
ส ไว ธรฺมธโร ภวติ โย ธรฺมํ น ปฺรมาทฺยติ ๚ ๔๚
น เตน สฺถวิโร ภวติ เยนา’สฺย ปลิตํ ศิระ ฯ
ปริปกฺวํ วยสฺตสฺย โมฆชีรฺณ อิตฺยุจฺยเต ๚ ๕๚
ยสฺมินฺ สตฺยํ จ ธรฺมศฺจาหิํสา สํยโม ทมะ ฯ
ส ไว วานฺตมโล ธีระ สฺถวิร อิตุจฺยเต ๚ ๖๚
น วากฺ กรณมาเตฺรณ วรฺณปุษฺกลตยา วา ฯ
สาธุรูโป นโร ภวติ อีรฺษุโก มตฺสรี ศฐะ ๚ ๗๚
ยสฺย ไจตตฺ สมุจฺฉินฺนํ มูลฆาตํ สมุทฺธตมฺ ฯ
ส วานฺตโทโษ เมธาวี สาธุรูป อิตฺยุจฺยเต ๚ ๘๚
น มุณฺฑเกน ศฺรมโณ’วฺรโต’ลีกํ ภณนฺ ฯ
อิจฺฉาลาภสมาปนฺนะ ศฺรมณะ กิํ ภวิษฺยติ ๚ ๙๚
ยศฺจ ศมยติ ปาปานิ อณูนิ สฺถูลานิ สรฺวศะ ฯ
ศมิตตฺวาทฺธิ ปาปานํา ศฺรมณ อิตุจฺยเต ๚ ๑๐๚
น ตาวตา ภิกฺษุรฺภวติ ยาวตา ภิกฺษเต ปรานฺ ฯ
วิศฺวํ ธรฺมํ สมาทาย ภิกฺษุรฺภวติ น ตาวตา ๚ ๑๑๚
ย อิห ปุณฺยํ จ ปาปํ จ วาหยิตฺวา พฺรหฺมจรฺยวานฺ ฯ
สํขฺยาย โลเก จรติ ส ไว ภิกฺษุริตฺยุจฺยเต ๚ ๑๒๚
น เมาเนน มุนิรฺภวติ มูฒรูโป’วิทฺวานฺ ฯ
ยศฺจ ตุลามิว ปฺรคฤหฺย วรมาทาย ปณฺฑิตะ ๚ ๑๓๚
ปาปานิ ปริวรฺชยติ ส มุนิสฺเตน ส มุนิะ ฯ
โย มนุต อุเภา โลเกา มุนิสฺเตน โปฺรจฺยเต ๚ ๑๔๚
น เตนา”รฺโย ภวติ เยน ปฺราณานฺ หินสฺติ ฯ
อหิํสยา สรฺวปฺราณานํา อารฺย อิติ โปฺรจฺยเต ๚ ๑๕๚
น ศีลวฺรตมาเตฺรณ พาหุศฺรุตฺตฺเยน วา ปุนะ ฯ
อถวา สมาธิลาเภน วิวิจฺย ศยเนน วา ๚ ๑๖๚
สฺปฤศามิ ไนษฺกรฺมฺยสุขํ อปฤถคฺชนเสวิตมฺ ฯ
ภิกฺโษ วิศฺวาสํ มา ปาทีะ อปฺราปฺต อาสฺรวกฺษยมฺ ๚ ๒๑๚
๚ อิติ ธรฺมสฺถวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๐. มารฺควรฺคะ วิํศะ
มารฺคาณามษฺฏางฺคิกะ เศฺรษฺฐะ สตฺยานํา จตฺวาริ ปทานิ ฯ
วิราคะ เศฺรษฺโฐ ธรฺมาณํา ทฺวิปทานํา จ จกฺษุษฺมานฺ ๚ ๑๚
เอษ โว มารฺโค นา’สฺตฺยนฺโย ทรฺศนสฺย วิศุทฺธเย ฯ
เอตํ หิ ยูยํ ปฺรติปทฺยธฺวํ มารสฺไยษ ปฺรโมหนะ ๚ ๒๚
เอตํ หิ ยูยํ ปฺรติปนฺนา ทุะขสฺยานฺตํ กริษฺยถ ฯ
อาขฺยาโต ไว มยา มารฺคะ อาชฺญาย ศลฺย-สํสฺถานมฺ ๚ ๓๚
ยุษฺมาภิะ การฺยํ อาตปฺยํ อาขฺยาตารสฺตถาคตาะ ฯ
ปฺรติปนฺนาะ ปฺรโมกฺษฺยนฺเต ธฺยายิโน มารพนฺธนาตฺ ๚ ๔๚
สรฺเว สํสฺการา อนิตฺยา อิติ ยทา ปฺรชฺญยา ปศฺยติ ฯ
อถ นิรฺวินฺทติ ทุะขานิ เอษ มารฺโค วิศุทฺธเย ๚ ๕๚
สรฺเว สํสฺการา ทุะขา อิติ ยทา ปฺรชฺญยา ปศฺยติ ฯ
อถ นิรฺวินฺทติ ทุะขานิ เอษ มารฺโค วิศุทฺธเย ๚ ๖๚
สรฺเว ธรฺมา อนาตฺมาน อิติ ยทา ปฺรชฺญยา ปศฺยติ ฯ
อถ นิรฺวินฺทติ ทุะขานิ เอษ มารฺโค วิศุทฺธเย ๚ ๗๚
อุตฺถานกาเล’นุตฺติษฺฐนฺ ยุวา พลิ อาลสฺยมุเปตะ ฯ
สํสนฺน-สงฺกลฺป-มนาะ กุสีทะ ปฺรชฺญยา มารฺคํ อลโส น วินฺทติ ๚ ๘๚
วาจา’นุรกฺษี มนสา สุสํกฤตะ กาเยน จา’กุศลํ น กุรฺยาตฺ ฯ
เอตานฺ ตฺรีนฺ กรฺมปถานฺ วิโศธเยตฺ อาราธเยตฺ มารฺคํ ฤษิปฺรเวทิตมฺ ๚ ๙๚
โยคาทฺ ไว ชายเต ภูริ อโยคาทฺ ภูริสํกฺษยะ ฯ
เอตํ ทฺเวธาปถํ ชฺญาตฺตฺวา ภวาย วิภวาย จ ฯ
ตถา”ตฺมานํ นิเวศเยทฺ ยถาภูริ ปฺรวรฺธเต ๚ ๑๐๚
วนํ ฉินฺธิ มา วฤกฺษํ วนโต ชายเต ภยมฺ ฯ
ฉิตฺตฺวา วนํ จ วนถํ จ นิรฺวนา ภวถ ภิกฺษวะ ๚ ๑๑๚
ยาวทฺธิ วนโถ น ฉิทฺยเต’ณุมาโตฺร’ปิ นรสฺย นารีษุ ฯ
ปฺรติพทฺธมนาะ นุ ตาวตฺ ส วตฺสะ กฺษีรป อิว มาตริ ๚ ๑๒๚
อุจฺฉินฺธิ สฺเนหมาตฺมนะ กุมุทํ ศารทีกมิว ปาณินา ฯ
ศานฺติมารฺคเมว พฤํหย นิรฺวาณํ สุคเตน เทศิตมฺ ๚ ๑๓๚
อิห วรฺษาสุ วสิษฺยามิ อิห เหมนฺตคฺรีษฺมโยะ ฯ
อิติ พาโล วิจินฺตยติ อนฺตรายํ น พุธฺยเต ๚ ๑๔๚
ตํ ปุตฺร-ปศุ-สมฺมตํ วฺยาสกฺตมนสํ นรมฺ ฯ
สุปฺตํ คฺรามํ มเหาฆ อิว มฤตฺยุราทาย คจฺฉติ ๚ ๑๕๚
น สนฺติ ปุตฺราสฺตฺราณาย น ปิตา นา’ปิ พานฺธวาะ ฯ
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺย นา’สฺติ ชฺญาติษุ ตฺราณตา ๚ ๑๖๚
เอตมรฺตฺถวศํ ชฺญาตฺวา ปณฺฑิโต ศีลสํวฤตะ ฯ
นิรฺวาณคมนํ มารฺคํ กฺษิปฺรเมว วิโศธเยตฺ ๚ ๑๗๚
๚ อิติ มารฺควรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๑. ปฺรกีรฺณกวรฺคะ เอกวิํศะ
มาตฺราสุขปริตฺยาคาตฺ ปศฺเยจฺเจตฺ วิปุลํ สุขมฺ ฯ
ตฺยเชนฺมาตฺราสุขํ ธีระ สมฺปศฺยนฺ วิปุลํ สุขมฺ ๚ ๑๚
ปรทุะโขปาทาเนน ย อาตฺมนะ สุขมิจฺฉติ ฯ
ไวรสํสรฺคสํสฤษฺโฏ ไวราตฺ ส น ปฺรมุจฺยเต ๚ ๒๚
ยทฺธิ กฤตฺยํ อปวิทฺธํ อกฤตฺยํ ปุนะ กุรฺยุะฯ
อุนฺมลานํา ปฺรมตฺตานํา เตษํา วรฺทฺธนฺต อาสฺรวาะ ๚ ๓๚
เยษําญฺจ สุสมารพฺธา นิตฺยํ กายคตา สฺมฤติะ ฯ
อกฤตฺยํ เต น เสวนฺเต กฤตฺเย สาตตฺยการิณะ ฯ
สตํา สมฺปฺรชานานํา อสฺตํ คจฺฉนฺตฺยาสฺรวาะ ๚ ๔๚
มาตรํ ปิตรํ หตฺตฺวา ราชาเนา ทฺเวา จ กฺษตฺริเยา ฯ
ราษฺฏฺรํ สา’นุจรํ หตฺตฺวา’นโฆ ยาติ พฺราหฺมณะ ๚ ๕๚
มาตรํ ปิตรํ หตฺวา ราชาเนา ทฺเวา จ โศฺรตฺริเยา ฯ
วฺยาฆฺรปํจมํ หตฺตฺวา’นโฆ ยาติ พฺราหฺมณะ ๚ ๖๚
สุปฺรพุทฺธํ ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ นิตฺยํ พุทฺธคตา สฺมฤติะ ๚ ๗๚
สุปฺรพุทฺธา ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ นิตฺยํ ธรฺมคตา สฺมฤติะ ๚ ๘๚
สุปฺรพุทฺธาะ ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ นิตฺยํ สํฆคตา สฺมฤติะ ๚ ๙๚
สุปฺรพุทฺธา ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ นิตฺยํ กายคตา สฺมฤติะ ๚๑๐๚
สุปฺรพุทฺธาะ ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ อหิํสายํา รตํ มนะ ๚ ๑๑๚
สุปฺรพุทฺธาะ ปฺรพุธฺยนฺเต สทา เคาตมศฺราวกาะ ฯ
เยษํา ทิวา จ ราเตฺรา จ ภาวนายํา รตํ มนะ ๚ ๑๒๚
ทุษฺปฺรวฺรชฺยํา ทุรภิรามํ ทุราวาสํ คฤหํ ทุะขมฺ ฯ
ทุโข’สมานสํวาโส ทุะขา’นุปติโต’ธฺวคะ ฯ
ตสฺมานฺน จา’ธฺวคะ สฺยานฺน จ ทุะขานุปติตะ สฺยาตฺ ๚ ๑๓๚
ศฺรทฺธะ ศีเลน สมฺปนฺโน ยโศโภคสมรฺปิตะ ฯ
ยํ ยํ ปฺรเทศํ ภชเต ตตฺร ตไตฺรว ปูชิตะ ๚ ๑๔๚
ทูเร สนฺตะ ปฺรกาศนฺเต หิมวนฺต อิว ปรฺวตาะ ฯ
อสนฺโต’ตฺร น ทฤศฺยนฺเต ราตฺริกฺษิปฺตา ยถา ศราะ ๚ ๑๕๚
เอกาสน เอกศยฺย เอกศฺจรนฺนตนฺทฺริตะ ฯ
เอโก ทมยนฺนาตฺมานํ วนานฺเต รตะ สฺยาตฺ ๚ ๑๖๚
๚ อิติ ปฺรกีรฺณกวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๒. นิรยวรฺโค ทฺวาวิํศะ
อภูตวาที นิรยมุเปติ โย วา’ปิ กฤตฺวา น กโรมิ ติ จาห ฯ
อุภาวปิ เตา เปฺรตฺตฺย สมา ภวโต นิหีนกรฺมาเณาะ มนุเชาะ ปรตฺร ๚ ๑๚
กาษายกณฺฐา พหวะ ปาปธรฺมา อสํยตาะ ฯ
ปาปาะ ปาไปะ กรฺมภิรฺนิรยํ เต อุตฺปทฺยนฺเต ๚ ๒๚
เศฺรยานฺ อโยโคโล ภุกฺตสฺตปฺโต’คฺนิศิโขปม ฯ
ยจฺเจทฺ ภุญฺชีต ทุะศีโล ราษฺฏฺรปิํฑํ อสํยตะ ๚ ๓๚
จตฺวาริ สฺถานานิ นระ ปฺรมตฺตะ อาปทฺยเต ปรทาโรปเสวี ฯ
อปุณฺยลาภํ น นิกามศยฺยํา นินฺทํา ตฤตียํา นิรยํ จตุรฺถมฺ ๚ ๔๚
อปุณฺยลาภศฺจ คติศฺจ ปาปิกา ภีตสฺย ภีตยา รติศฺจ สฺโตกิกา ฯ
ราชา จ ทณฺฑํ คุรุกํ ปฺรณยติ ตสฺมาตฺ นโร ปรทารานฺ น เสเวตฺ ๚ ๕๚
กุโศ ยถา ทุรฺคฤหีโต หสฺตเมวา’นุกฤนฺตติ ฯ
ศฺรามณฺยํ ทุษฺปรามฤษฺฏํ นิรยาโยปกรฺษติ ๚ ๖๚
ยตฺ กิญฺจิตฺ ศิถิลํ กรฺม สํกฺลิษฺฏํ จ ยทฺ วฺรตมฺ ฯ
สํกฤจฺฉฺรํ พฺรหฺมจรฺยํ น ตทฺ ภวติ มหตฺผลมฺ ๚ ๗๚
กุรฺยาจฺเจตฺ กุรฺวีไตตทฺ ทฤฒเมตตฺ ปรากฺรเมต ฯ
ศิถิโล หิ ปริวฺราชโก ภูย อากิรเต รชะ ๚ ๘๚
อกฤตํ ทุษฺกฤตํ เศฺรยะ ปศฺจาตฺ ตปติ ทุษฺกฤตมฺ ฯ
กฤตํ จ สุกฤตํ เศฺรโย ยตฺ กฤตฺวา นา’นุตปฺยเต ๚ ๙๚
นครํ ยถา ปฺรตฺยนฺตํ คุปฺตํ สานฺตรฺพาหฺยํ
เอวํ โคปเยทาตฺมานํ กฺษณํ ไว มา อุปาติคาะ ฯ
กฺษณา’ตีตา หิ โศจนฺติ นิรเย สมรฺปิตาะ ๚ ๑๐๚
อลชฺชิตา เย ลชฺชนฺเต ลชฺชิต เย น ลชฺชนฺเต ฯ
มิถฺยาทฤษฺฏิ สมาทานา สตฺตฺวา คจฺฉนฺติ ทุรฺคติมฺ ๚ ๑๑๚
อภเย จ ภยทรฺศิโน ภเย จา’ภยทรฺศินะ ฯ
มิถฺยาทฤษฺฏิสมาทานาะ สตฺตฺวา คจฺฉนฺติ ทุรฺคติมฺ ๚ ๑๒๚
อวทฺเย วทฺยมตโย วทฺเย จา’วทฺยทรฺศินะ ฯ
มิถฺยาทฤษฺฏิสมาทานาะ สตฺตฺวา คจฺฉนฺติ ทุรฺคติมฺ ๚ ๑๓๚
วทฺยํ จ วทฺยโต ชฺญาตฺวา’วทฺยํ จาวทฺยตะ ฯ
สมฺยคฺทฤษฺฏิสมาทานาะ สตฺตฺวา คจฺฉนฺติ สุคติมฺ ๚ ๑๔๚
๚ อิตฺ นิรยวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๓. นาควรฺคะ ตฺรโยวิํศะ
อหํ นาค อิว สํคฺราเม จาปตะ ปติตํ ศรมฺ ฯ
อติวากฺยํ ติติกฺษิษฺเย ทุะหฺศีลา หิ พหุชนาะ ๚ ๑๚
ทานฺตํ นยนฺติ สมิติํ ทานฺตํ ราชา’ภิโรหติ ฯ
ทานฺตะ เศฺรษฺฐา มนุษฺเยษุ โยติวากฺยํ ติติกฺษเส ๚ ๒๚
วรมศฺวตรา ทานฺตา อาชานียาศฺจ สินฺธวะ ฯ
กุญฺชราศฺจ มหานาคา อาตฺมทานฺตสฺตโต วรมฺ ๚ ๓๚
น หิ เอไตรฺยาไนะ คจฺเฉทคตํา ทิศมฺ ฯ
ยถา”ตฺมนา สุทานฺเตน ทานฺโต ทานฺเตน คจฺฉติ ๚ ๔๚
ธนปาลโก นาม กุญฺชระ กฏกปฺรเภทโน ทุรฺนิวารฺยะ ฯ
พทฺธะ กวลํ น ภุํกฺเต สฺมรติ นาควนสฺย กุญฺชระ ๚ ๕๚
มฤทฺโธ ยทา ภวติ มหาฆสศฺจ นิทฺรายิตะ สปริวรฺตฺตศายี ฯ
มหาวราห อิว นิวาปปุษฺฏะ ปุนะ ปุนะ ครฺภมุไปติ มนฺทะ ๚ ๖๚
อิทํ ปุรา จิตฺตมจรตฺ จาริกํา ยเถจฺฉํ ยถากามํ ยถาสุขมฺ ฯ
ตททฺยา’หํ นิคฺรหิษฺยามิ โยนิโศ หสฺตินํ ปฺรภินฺนมิวางฺกุศคฺราหะ ๚ ๗๚
อปฺรมาทรตา ภวต สฺวจิตฺตมนุรกฺษต ฯ
ทุรฺคาทุทฺธรตา”ตฺมานํ ปงฺเก สกฺต อิว กุญฺชระ ๚ ๘๚
ส เจตฺ ลเภต นิปกฺวํ สหายํ สารฺทฺธํ จรนฺตํ สาธุวิหาริณํ ธีรมฺ ฯ
อภิภูย สรฺวานฺ ปริศฺรยานฺ จเรตฺ เตนา”ตฺตมนาะ สฺมฤติมานฺ ๚ ๙๚
น เจตฺ ลเภต นิปกฺวํ สหายํ สารฺทฺธํ จรนฺตํ สาธุวิหาริณํ ธีรมฺ ฯ
ราเชว ราษฺฏฺรํ วิชิตํ ปฺรหาย เอกศฺจเรตฺ มาตงฺโค’รณฺย อิว นาคะ ๚ ๑๐๚
เอกสฺย จริตํ เศฺรโย นา’สฺติ พาเล สหายตา ฯ
เอกศฺจเรนฺน จ ปาปานิ กุรฺยาทฺ อลฺโปตฺสุโก มาตํโค’รณฺย อิว นาคะ ๚ ๑๑๚
อรฺเถ ชาเต สุขาะ สหายาะ ตุษฺฏิะ สุขา ยา เยตเรตเรณ ฯ
ปุณฺยํ สุขํ ชีวิตสํกฺษเย สรฺวสฺย ทุะขสฺย สุขํ ปฺรหาณมฺ ๚ ๑๒๚
สุขา มาตฺรียตา โลเก’ถ ปิตฺรียตา สุขา
สุขา ศฺรมณตา โลเก’ถ พฺราหฺมณตา สุขา ๚ ๑๓๚
สุขํ ยาวทฺ ชรํา ศีลํ สุขา ศฺรทฺธา ปฺรติษฺฐิตา ฯ
สุขะ ปฺรชฺญายาะ ปฺรติลาภะ ปาปานํา อกรณํ สุขมฺ ๚ ๑๔๚
๚ อิติ นาควรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๔. ตฤษฺณาวรฺคะ จตุรฺวิํศะ
มนุชสฺย ปฺรมตฺตจาริณะ ตฤษฺณา วรฺทฺธเต มาลุเวว ฯ
ส ปฺลวเต’หรหะ ผลมิจฺฉนฺ อิว วเน วานระ ๚ ๑๚
ยํ เอษา สาหยติ ชนฺมินี ตฤษฺณา โลเก วิษาตฺมิกา ฯ
โศกาสฺตสฺย ปฺรวรฺทฺธนฺเต’ภิวรฺทฺธมานํ วีรณมฺ ๚ ๒๚
ยศฺไจตํา สาหยติ ชนฺมินีํ ตฤษฺณํา โลเก ทุรตฺยยามฺ ฯ
โศกาะ ตสฺมาตฺ ปฺรปตนฺตฺยุทพินฺทุริว ปุษฺกราตฺ ๚ ๓๚
ตทฺ โว วทามิ ภทฺรํ โว ยาวนฺต อิห สมาคตาะ ฯ
ตฤษฺณายา มูลํ ขนโตศีรารฺถีว วีรณมฺ ๚ ๔๚
ยถา’ปิ มูเล’นุปทฺรเว ทฤเฒ ฉินฺโน’ปิ วฤกฺษะ ปุนเรว โรหติ ฯ
เอวมปิ ตฤษฺณา’นุศเย’นิหเต นิรฺวรฺตฺตเต ทุะขมิทํ ปุนะ ปุนะ ๚ ๕๚
ยสฺย ษฏฺตฺริํศตฺ โสฺรตําสิ มนาปศฺรวณานิ ภูยาสุะ ฯ
วาหา วหนฺติ ทุรฺทฤษฺฏิ สงฺกลฺปา ราคนิะสฤตาะ ๚ ๖๚
สฺรวนฺติ สรฺวตะ โสฺรตําสิ ลโตทฺภิทฺย ติษฺฐติ ฯ
ตํา จ ทฤษฺฏฺวา ลตํา ชาตํา มูลํ ปฺรชฺญยา ฉินฺทต ๚ ๗๚
สริตะ สฺนิคฺทฺธาศฺจ เสามนสฺยา ภวนฺติ ชนฺโตะ
เต โสฺรตะสฤตาะ สุไขษิณสฺเต ไว ชาติชโรปคา นราะ ๚ ๘๚
ตฤษฺณยา ปุรสฺกฤตาะ ปฺรชาะ ปริสรฺปนฺติ ศศ อิว พทฺธะ ฯ
สํโยชนสํคสกฺตกา ทุะขมุปยนฺติ ปุนะ ปุนะ จิราย ๚ ๙๚
ตฤษฺณยา ปุรสฺกฤตาะ ปฺรชาะ ปริสรฺปนฺติ ศศ อิว พทฺธะ ฯ
ตสฺมาตฺ ตฤษฺณํา วิโนทเยทฺ ภิกฺษุรากางฺกฺษี วิราคมาตฺมานะ ๚ ๑๐๚
โย นิรฺวณารฺถี วนา’ธิมุกฺโต วนมุกฺโต วนเมว ธาวติ ฯ
ตุํ ปุทฺคลเมว ปศฺยต มุกฺโต พนฺธนเมว ธาวติ ๚ ๑๑๚
น ตทฺ ทฤฒํ พนฺธนมาหุรฺธีรา ยทฺ อายสํ ทารุชํ ปรฺวชํ จ ฯ
สารวทฺ-รกฺตา มณิกุณฺฑเลษุ ปุเตฺรษุ ทาเรษุ จ ยา’เปกฺษา ๚ ๑๒๚
เอตทฺ ทฤฒํ พนฺธนมาหุรฺธีรา อปหาริ ศิถิลํ ทุษฺปฺรโมจมฺ ฯ
เอตทปิ ฉิตฺตฺวา ปริวฺรชนฺติ อนเปกฺษิณะ กามสุขํ ปฺรหาย ๚ ๑๓๚
เย ราครกฺตา อนุปตนฺติ โสฺรตะ สฺวยํกฤตํ มรฺกฏก อิว ชาลมฺ ฯ
เอตทปิ ฉิตฺตฺวา วฺรชนฺติ ธีรา อนเปกฺษิณะ สรฺวทุะขํ ปฺรหาย ๚ ๑๔๚
มุญฺจ ปุโร มุญฺจ ปศฺจาตฺ มธฺเย มุญฺจ ภวสฺย ปารคะ ฯ
สรฺวตฺร วิมุกฺตมานโส น ปุนะ ชาติชเร อุไปปิ ๚ ๑๕๚
วิตรฺกปฺรมถิตสฺย ชนฺโตะ ตีวฺรราคสฺย ศุภา’นุทรฺศินะ ฯ
ภูยะ ตฤษฺณา ปฺรวรฺทฺธเต เอษ ขลุ ทฤฒํ กโรติ พนฺธนมฺ ๚ ๑๖๚
วิตรฺโกปศเม จ โย รโต’ศุภํ ภาวยเต สทา สฺมฤๅตะ ฯ
เอษ ขลุ วฺยนฺตีกริษฺยติ เอษ เฉตฺสฺยติ มารพนฺธนมฺ ๚ ๑๗๚
นิษฺฐําคโต’สํตฺราสี วีตตฤษฺโณ’นํคณะ ฯ
อุตฺสฤชฺย ภวศลฺยานิ อนฺติโม’ยํ สมุฉฺรยะ ๚ ๑๘๚
วีตตฤษฺโณ’นาทาโน นิรุกฺติปทโกวิโท ฯ
อกฺษราณํา สนฺนิปาตํ ชานาติ ปูรฺวาปราณิ จ ฯ
ส ไว อนฺติมศารีโร มหาปฺราชฺญ อิตฺยุจฺยเต๚ ๑๙๚
สรฺวาภิภูะ สรฺววิทหมสฺมิ สรฺเวษุ ธรฺเมษุ อนุปลิปฺตะ ฯ
สรฺวํชหะ ตฤษฺณากฺษเย วิมุกฺตะ สฺวยมภิปฺราย กมุทฺทิเศยมฺ ๚ ๒๐๚
สรฺวทานํ ธรฺมทานํ ชยติ สรฺวรสํ ธรฺมรโส ชยติ ฯ
สรฺวํา รติํ ธรฺมรติรฺชยติ ตฤษฺณากฺษยะ สรฺวทุะขํ ชยติ ๚ ๒๑๚
ฆฺนนฺติ โภค ทุรฺเมธสํ น เจตฺ ปารคเวษิณะ ฯ
โภคตฤษฺณยา ทุรฺเมธา หนฺตฺยนฺย อิวาตฺมานะ ๚ ๒๒๚
ตฤณโทษาณิ กฺเษตฺราณิ ราคโทเษยํ ปฺรชา ฯ
ตสฺมาทฺธิ วีตราเคษุ ทตฺตํ ภวติ มหาผลมฺ ๚ ๒๓๚
ตฤณโทษาณิ กฺเษตฺราณิ ทฺเวษโทเษยํ ปฺรชา ฯ
ตสฺมาทฺธิ วีตโทเษษุ ทตฺตํ ภวติ มหาผลมฺ ๚ ๒๔๚
ตฤณโทษาณิ กฺเษตฺราณิ โมหโทเษยํ ปฺรชา ฯ
ตสฺมาทฺธิ วีตโมเหษุ ทตฺตํ ภวติ มหาผลมฺ ๚ ๒๕๚
ตฤณโทษาณิ กฺเษตฺราณิ อิจฺฉาโทเษยํ ปฺรชา ฯ
ตสฺมาทฺธิ วิคเตจฺเฉษุ ทตฺตํ ภวติ มหาผลมฺ ๚ ๒๖๚
๚ อิติ ตฤษฺณาวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๕. ภิกฺษุวรฺคะ ปญฺจวิํศะ
จกฺษุษา สํวระ สาธุะ สาธุะ เศฺรเตฺรณ สํวระ ฯ
ฆฺราเณน สํวระ สาธุะ สาธุะ ชิหฺวยา สํวระ ๚ ๑๚
กาเยน สํวระ สาธุะ สาธุะ วาจา สํวระ ฯ
มนสา สํวระ สาธุะ สาธุะ สรฺวตฺร สํวระ ฯ
สรฺวตฺร สํวฤโต ภิกฺษุะ สรฺวทุะขาตฺ ปฺรมุจฺยเต ๚ ๒๚
หสฺตสํยตะ ปาทสํยโต วาจา สํยตะ สํยโตตฺตมะ ฯ
อธฺยาตฺมรตะ สมาหิต เอกะ สนฺตุษฺฏสฺตมาหุรฺภิกฺษุมฺ ๚ ๓๚
โย มุขสํยโต ภิกฺษุะ มนฺตฺรภาณี อนุทฺธตะ ฯ
อรฺถํ ธรฺมํ จ ทีปยติ มธุรํ ตสฺย ภาษิตมฺ ๚ ๔๚
ธรฺมาราโม ธรฺมรโต ธรฺมํ อนุวิจินฺตยนฺ ฯ
ธรฺมมนุสฺมรนฺ ภิกฺษุะ สทฺธรฺมานฺน ปริหียเต ๚ ๕๚
สฺวลาภํ นา’ติมนฺเยต นา’นฺเยษฺยะ สฺปฤหยนฺ จเรตฺ ฯ
อนฺเยษํา สฺปฤหยนฺ ภิกฺษุะ สมาธิํ นา’ธิคจฺฉติ ๚ ๖๚
อลฺปลาโภ’ปิ เจทฺ ภิกฺษุะ สฺวลาภํ นา’ติมนฺยเต ฯ
ตํ ไว เทวาะ ปฺรศํสนฺติ ศุทฺธา”ชีวํ อตนฺทฺริตมฺ ๚ ๗๚
สรฺวโศ นามรูเป ยสฺย นา’สฺติ มมายิตมฺ ฯ
อสติ จ น โศจติ ส ไว ภิกฺษุริตฺยุจฺยเต ๚๘ ๚
ไมตฺรีวิหารี โย ภิกฺษูะ ปฺรสนฺโน พุทฺธศาสเน ฯ
อธิคจฺเฉตฺ ปทํ ศานฺตํ สํสฺกาโรปศมํ สุขมฺ ๚ ๙๚
สิญฺจ ภิกฺโษ ! อิมํา นาวํ สิกฺตา เต ลฆุตฺวํ เอษฺยติ ฯ
ฉิตฺตฺวา ราคํ จ ทฺเวษํ จ ตโต นิรฺวาณเมษฺยสิ ๚ ๑๐๚
ปญฺจ ฉินฺธิ ปญฺจ ชหฺเย ปญฺโจตรํ ภาวย ฯ
ปญฺจสํคา’ติโค ภิกฺษุะ โอฆตีรฺณ อิตฺยุจฺยเต ๚ ๑๑๚
ธฺยาย ภิกฺโษ มา จ ปฺรมาทะ มา เต กามคุเณ ภฺรมตุ จิตฺตมฺ ฯ
มา โลหโคลํ คิล ปฺรมตฺตะ มา กฺรนฺทีะ ทุะขมิทมิติ ทหฺยมานะ ๚ ๑๒๚
นา’สฺติ ธฺยานมปฺรชฺญสฺย ปฺรชฺญา นา’สฺตฺยธฺยายตะ ฯ
ยสฺมินฺ ธฺยานํ จ ปฺรชฺญา จ ส ไว นิรฺวาณา’นฺติเก ๚ ๑๓๚
ศูนฺยาคารํ ปฺรวิษฺฏสฺย ศานฺตจิตฺตสฺย ภิกฺโษะ ฯ
อมานุษี รติรฺภวติ สมฺยคฺ ธรฺมํ วิปศฺยตะ ๚ ๑๔๚
ยโต ยตะ สํมฤศติ สฺกนฺธานํา อุทยวฺยยมฺ ฯ
ลภเต ปฺรีติปฺราโมทฺยํ อมฤตํ ตทฺวิชานตามฺ ๚ ๑๕๚
ตตฺรา’ยมาทิรฺภวตีห ปฺราชฺญสฺย ภิกฺโษะ ฯ
อินฺทฺริยคุปฺติะ สนฺตุษฺฏิะ ปฺราติโมกฺเษ จ สํวระ ฯ
มิตฺราณิ ภชสฺว กลฺยาณานิ ศุทฺธาชีวานฺยตนฺทฺริตานิ ๚ ๑๖๚
ปฺรติสํสฺตารวฤตฺตสฺยา”จารกุศละ สฺยาตฺ ฯ
ตตะ ปฺราโมทฺยพหุโล ทุะขสฺยา’นฺตํ กริษฺยติ ๚ ๑๗๚
วรฺษิกา อิว ปุษฺปาณิ มรฺทิตานิ ปฺรมุญฺจติ ฯ
เอวํ ราคํ จ ทฺเวษํ จ วิปฺรมุญฺจต ภิกฺษวะ ๚ ๑๘๚
ศานฺตกาโย ศานฺตวากฺ ศานฺติมานฺ สุสมาหิตะ ฯ
วานฺตโลกา”มิโษ ภิกฺษุะ อุปศานฺต อิตฺยุจฺยเต ๚ ๑๙๚
อาตฺมนา โจทเยทาตฺมานํ ปฺรติวเสทาตฺมนํา อาตฺมนา ฯ
ส อาตฺมคุปฺตะ สฺมฤติมานฺ สุขํ ภิกฺโษ วิหริษฺยสิ ๚ ๒๐๚
อาตฺมา หฺยาตฺมโน นาถะ อาตฺมา หฺยาตฺมโน คติะ ฯ
ตสฺมาตฺ สํยมยาตฺมานํ อศฺวํ ภทฺรมิว วาณิกฺ ๚ ๒๑๚
ปฺราโมทฺยพหุโล ภิกฺษุะ ปฺรสนฺโน พุทฺธศาสเน ฯ
อธิคจฺเฉตฺ ปทํ ศานฺตํ สํสฺกาโรปศมํ สุขมฺ ๚ ๒๒๚
โย ห ไว ทหโร ภิกฺษุรฺยุกฺตฺเต พุทฺธศาสเน ฯ
ส อิมํ โลกํ ปฺรภาสยตฺยภฺรานฺ มุกฺต อิว จนฺทฺรมา ๚ ๒๓๚
๚ อิติ ภิกฺษุวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๒๖. พฺราหฺมณวรฺคะ ษฑฺวิํศะ
ฉินฺธิ โสฺรตะ ปรากฺรมฺย กามานฺ ปฺรณุท พฺราหฺมณ ฯ
สํสฺการณํา กฺษยํ ชฺญาตฺวา’กฤตชฺโญ’สิ พฺราหฺมณ ๚ ๑๚
ยทา ทฺวโยรฺธรฺมโยะ ปารโค ภวติ พฺราหฺมณะ ฯ
อถา’สฺย สรฺเว สํโยคา อสฺตํ คจฺฉนฺติ ชานตะ ๚ ๒๚
ยสฺย ปารํ อปารํ วา ปาราปารํ น วิทฺยเต ฯ
วีตทรํ วิสํยุกฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๚
ธฺยายินํ วิรชมาสีนํ กฤตกฤตฺยํ อนาสฺรวมฺ ฯ
อุตฺตมารฺถมนุปฺราปฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๔๚
ทิวา ตปตฺยาทิตฺโย ราตฺราวาภาติ จนฺทฺรมาะ ฯ
สนฺนทฺธะ กฺษตฺริยสฺตปติ ธฺยายี ตปติ พฺราหฺมณะ ฯ
อถ สรฺวมโหราตฺรํ พุทฺธสฺตปติ เตชสา ๚ ๕๚
วาหิตปาป อิติ พฺราหฺมณะ สมจรฺยะ ศฺรมณ อิตฺยุจฺยเต ฯ
ปฺรวฺราชยนฺนา”ตฺมโน มลํ ตสฺมาตฺ ปฺรวฺรชิต อิตฺยุจฺยเต ๚ ๖๚
น พฺราหฺมณํ ปฺรหเรตฺ นา’สฺไม มุญฺเจทฺ พฺราหฺมณะ ฯ
ธิคฺ พฺราหฺมณสฺย หนฺตารํ ตโต ธิคฺ ยสฺไม มุญฺจติ ๚ ๗๚
น พฺราหฺมณสฺไยตทฺ อกิญฺจิตฺ เศฺรโย ยทา นิเษโธ มนสา ปฺริเยภฺยะ ฯ
ยโต ยโต หิํสฺรมโน นิวรฺตเต ตตสฺตตะ ศามฺยตฺเยว ทุะขมฺ ๚ ๘๚
ยสฺย กาเยน วาจา มนสา นา’สฺติ ทุษฺกฤตมฺ ฯ
สํวฤตํ ตฺริภิะ สฺถาไนะ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๙๚
ยสฺมาทฺ ธรฺมํ วิชานียาตฺ สมฺยกฺ-สํพุทฺธ-เทศิตมฺ ฯ
สตฺกฤตฺย ตํ นมสฺเยทฺ อคฺนิโหตฺรมิว พฺราหฺมณะ ๚ ๑๐๚
น ชฏาภิรฺน โคเตฺรณ น ชาตฺยา ภวติ พฺราหฺมณะ ฯ
ยสฺมินฺ สตฺยํ จ ธรฺมสฺจ ส ศุจิะ ส จ พฺราหฺมณะ ๚ ๑๑๚
กิํ เต ชฏาภิะ ทุรฺเมธะ ! กิํ เต’ชินศาฏฺยา ฯ
อาภฺยนฺตรํ เต คหนํ พาหฺยํ ปริมารฺชยสิ ? ๚ ๑๒๚
ปําศุกูลธรํ ชนฺตุํ กฤศํ ธมนิสนฺตตมฺ ฯ
เอกํ วเน ธฺยายนฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๓๚
น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรวีมิ โยนิชํ มาตฤสํภวมฺ ฯ
โภ วาที นาม ส ภวติ ส ไว ภวติ สกิญฺจนะ ฯ
อกิญฺจนมนาทานํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๔๚
สรฺวสํโยชนํ ฉิตฺตฺวา โย ไว น ปริตฺรสฺยติ ฯ
สํคาติคํ วิสํยุกฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๕๚
ฉิตฺวา นนฺทิํ วรตฺรํา จ สนฺทานํ สหนุกฺรมมฺ ฯ
อุตฺกฺษิปฺตปริฆํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๖๚
อาโกฺรศนฺ วธพนฺธํ จาทุษฺโฏ ยสฺติติกฺษติ ฯ
กฺษานฺติพลํ พลานีกํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๗๚
อโกฺรธนํ วฺรตวนฺตํ ศีลวนฺตํ อนุศฺรุตมฺ ฯ
ทานฺตมนฺติมศารีรํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๘๚
วาริ ปุษฺกรปตฺร อิวาราเคฺร อิว สรฺษปะ ฯ
โย น ลิปฺยเต กาเมษุ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๑๙๚
โย ทุะขสฺย ปฺรชานาตีไหว กฺษยมาตฺมนะ ฯ
ปนฺนภารํ วิสํยุกฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๐๚
คํภีรปฺรชฺญํ เมธาวินํ มารฺคามารฺคสฺย โกวิทมฺ ฯ
อุตฺตมารฺถมนุปฺราปฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๑๚
อสํสฤษฺฏํ คฤหสฺไถะ อนาคาไรศฺโจภาภฺยามฺ ฯ
อโนกะสาริณํ อลฺเปจฺฉํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๒๚
นิธาย ทณฺฑํ ภูเตษุ ตฺรเสษุ สฺถาวเรษุ จ ฯ
โย น หนฺติ น ฆาตยติ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๓๚
อวิรุทฺธํ วิรุทฺเธษุ อาตฺตทณฺเฑษุ นิรฺวฤตมฺ ฯ
สาทาเนษฺวนาทานํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๔๚
ยสฺย ราคศฺจ ทฺเวษศฺจ มาโน มฺรกฺษศฺจ ปาติตะ ฯ
สรฺษป อิวา”ราคฺราตฺ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๕๚
อกรฺกศํา วิชฺญาปนีํ คิรํ สตฺตฺยามุทีราเยตฺ ฯ
ยถา นา’ภิษเชตฺ กิญฺจิตฺ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๖๚
ย อิห ทีรฺฆํ วา หฤสฺวํ วา’ณุํ สฺถูลํ ศุภา’ศุภมฺ ฯ
โลเก’ทตฺตํ นาทตฺเต ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๗๚
อาศา ยสฺย น วิทฺยนฺเต’สฺมินฺ โลเก ปรสฺมินฺ จ ฯ
นิราศยํ วิสํยุกฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๘๚
ยสฺยา”ลยา น วิทฺยนฺต อาชฺญายา’กถํกถี ฯ
อมฤตาวคาธมนุปฺราปฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๒๙๚
ย อิห ปุณฺยํ จ ปาปํ โจภโยะ สํคํ อุปาตฺยคาตฺ ฯ
อโศกํ วิรชํ ศุทฺธํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๐๚
จนฺทฺรมิว วิมลํ ศุทฺธํ วิปฺรสนฺนมนาวิลมฺ ฯ
นนฺทีภวปรีกฺษีณํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๑๚
ย อิมํ ปฺรติปถํ ทุรฺคํ สํสารํ โมหมตฺยคาตฺ ฯ
ตีรฺณะ ปารคโต ธฺยายฺยเนโช’กถํกถี ฯ
อนุปาทาย นิรฺวฤตะ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๒๚
ย อิห กามานฺ ปฺรหายา’นาคาระ ปริวฺรเชตฺ ฯ
กามภวปริกฺษีณํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๓๚
ย อิห ตฤษฺณํา ปฺรหายา’นาคาเร ปริวฺรเชตฺ ฯ
ตฤษฺณาภวปริกฺษีณํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๔๚
หิตฺตฺวา มานุษกํ โยคํ ทิวฺยํ โยคมุปาตฺยคาตฺ ฯ
สรฺวโยควิสํยุกฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๕๚
หิตฺตฺวา รติญฺจารติญฺจ ศีตีภูตํ นิรูปธิมฺ ฯ
สรฺวโลกา’ภิภุวํ วีรํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๖๚
จฺยุติํ โย เวท สตฺตฺวานํา อุปตฺติํ จ สรฺวศะ ฯ
อสกฺตํ สุคตํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๗๚
ยสฺย คติํ น ชานนฺติ เทว-คนฺธรฺว-มานุษาะ ฯ
กฺษีณาสฺรวํ อรฺหนฺตํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๘๚
ยสฺย ปุรศฺจ ปศฺจาจฺจ มธฺเย จ นา’สฺติ กิญฺจน ฯ
อกิญฺจนมนาทานํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๓๙๚
ฤษภํ ปฺรวรํ วีรํ มหรฺษิํ วิชิตวนฺตมฺ ฯ
อเนชํ สฺนาตกํ พุทฺธํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๔๐๚
ปูรฺวนิวาสํ โย เวท สฺวรฺคาปา’ยํ จ ปศฺยติ ฯ
อถ ชาติกฺษยํ ปฺราปฺโต’ภิชฺญาวฺยวสิโต มุนิะ ฯ
สรฺววฺยวสิตวฺยวสานํ ตมหํ พฺรวีมิ พฺราหฺมณมฺ ๚ ๔๑๚
๚ อิติ พฺราหฺมณวรฺคะ สมาปฺตะ ๚
๚ อิติ ธรฺมปทํ สมฺปูรฺณมฺ ๚