ธรรมสังคระหะ ของนาคารชุน

พระนาคารชุน เป็นนักปรัชญาฝ่ายพุทธศาสนามหายานที่มีชื่อเสียงที่สุดผลงานของท่านชิ้นหนึ่งคือ คัมภีร์ธรรมสังคระหะ เป็นคัมภีร์อรรถกถา เกี่ยวกับศัพท์ทางพุทธศาสนามหายาน ที่รวบรวมคำศัพท์หมวดหมู่ ๆ ขนาดเล็ก มีคำอธิบายสั้นๆ

ธรฺมสํคฺรหะ ฯ
๚ นโม รตฺนตฺรยาย ๚
รตฺนตฺรยํ นมสฺกฤตฺย สรฺวสตฺตฺวหิโตทยมฺ ฯ
กถฺยเต โมหนาศาย ธรฺมสารสมุจฺจยะ ๚

๑. ตตฺร ปฺรถมํ ตาวตฺ ตฺรีณิ รตฺนานิ ฯ ตถทฺยา – พุทฺโธ ธรฺมะ สํฆศฺเจติ ๚
๒. ตฺรีณิ ยานานิ ฯตทฺยถา – ศฺราวกยานมฺ, ปฺรตฺเยกพุทฺธยานมฺ, มหายานํ เจติ ๚
๓. ปญฺจ พุทฺธาะ ฯ ตทฺยถา – ไวโรจนะ, อกฺโษภฺยะ, รตฺนสํภวะ, อมิตาภะ, อโมฆสิทฺธิศฺเจติ ๚
๔. จตโสฺร เทวฺยะ ฯ ตทฺยถา – โรจนี, มามกี, ปาณฺฑุรา, ตารา เจติ ๚
๕. ปญฺจ รกฺษา ฯ ตทฺยถา – ปฺรติสรา, สาหสฺรปฺรมรฺทนี, มารีจี, มนฺตฺรานุสาริณี, ศีลวตี เจติ ๚
๖. สปฺต ตถาคตาะ ฯ ตทฺยถา – วิปศฺยี, ศิขี, วิศฺวภูะ, กฺรกุจฺฉนฺทะ, กนกมุนิะ, กาศฺยปะ, ศากฺยมุนิศฺเจติ ๚
๗. จตฺวาโร โลกปาลาะ ฯ ตทฺยถา – ธฤตราษฺฏฺระ, วิรูปากฺษะ, วิรูฒกะ, กุเพรศฺเจติ ๚
๘. อษฺเฏา โลกปาลาะ ฯ ตทฺยถา – อินฺทฺระ, ยมะ, วรณะ, กุเพระ, อีศานะ, อคฺนิะ, ไนรฤตะ, วายุริติ ๚
๙. ทศ โลกปาลาะ ฯ อษฺฏโลกปาลาธิกมูรฺธฺวํ พฺรหฺมา อธะ กฤษฺณะ ๚
๑๐. จตุรฺทศ โลกปาลาะ ฯ ตทฺยถา – ทศโลกปาลสกลมฺ, จนฺทฺระ, สูรฺยะ, ปฤถฺวี, อสุระ ๚
๑๑. ทศ โกฺรธาะ ฯ ตทฺยถา – ยมานฺตกะ, ปฺรชฺญานฺตกะ, ปทฺมานฺตกะ, วิฆฺนานฺตกะ, อจรฏรฺกิราชะ, นีลทณฺฑะ, มหาพละ, อุษฺณีษะ, จกฺรวรฺตี, สมฺภราชศฺเจติ ๚
๑๒. อษฺเฏา โพธิสตฺตฺวาะ ฯ ตทฺยถา – ไมเตฺรยะ, คคนคญฺชะ, สมนฺตภทฺระ, วชฺรปาณิะ, มญฺชุศฺรีะ, สรฺวนิวรณวิษฺกมฺภี, กฺษิติครฺภะ, ขครฺภศฺเจติ ๚
๑๓. ษฑฺโยคินฺยะ ฯ ตทฺยถา – วชฺรวาราหี, ยามินี, สํจารณี, สํตฺราสนี, จาณฺฑิกา เจติ ๚
๑๔. สปฺตวิธา อนุตฺตรปูชา ฯ ตทฺยถา – วนฺทนา, ปูชนา, ปาปเทศนา, อนุโมทนา, อธฺเยษณา, โพธิจิตฺโตตฺปาทะ, ปริณามนา เจติ ๚
๑๕. ตฺรีณิ กุศลมูลานิ ฯ โพธิจิตฺโตตฺปาทะ, อาศยวิศุทฺธิะ, อหํการมมการปริตฺยาคศฺเจติ ๚
๑๖. จตฺวาโร พฺรหฺมวิหาราะ ฯ ไมตฺรี, กรุณา, มุทิตา, อุเปกฺษา เจติ ๚
๑๗. ษฏฺ ปารมิตาะ ฯ ทานปารมิตา, ศีลปารมิตา, กฺษานฺติปารมิตา, วีรฺยปารมิตา, ธฺยานปารมิตา, ปฺรชฺญาปารมิตา เจติ ๚
๑๘. ทศ ปารมิตาะ ฯ ษฏฺปารมิตาสกลมฺ, อุปายมฺ, ปฺรณิธิะ, พลมฺ, ชฺญานํ เจติ ๚
๑๙. จตฺวาริ สํคฺรหวสฺตูนี ฯ ทานมฺ, ปฺริยวจนมฺ, อรฺถจรฺยา, สมานารฺถตา เจติ ๚
๒๐. ปญฺจาภิชฺญาะ ฯ ทิวฺยจกฺษุะ, ทิวฺยโศฺรตฺรมฺ, ปรจิตฺตชฺญานมฺ, ปูรฺวนิวาสานุสฺมฤติะ, ฤทฺธิศฺเจติ ๚
๒๑. จตฺวารฺยารฺยสตฺยานิ ฯ ตทฺยถา – ทุะขมฺ, สมุทยะ, นิโรธะ มารฺคศฺเจติ ๚
๒๒. ปญฺจ สฺกนฺธาะ ฯ รูปมฺ, เวทนา, สํชฺญา, สํสฺการา, วิชฺญานํ เจติ ๚
๒๓. โลโกตฺตรปญฺจสฺกนฺธาะ ฯ ศีลสมาธิปฺรชฺญาวิมุกฺติวิมุกฺติชฺญานทรฺศนสฺกนฺธา อิติ ๚
๒๔. ทฺวาทศายตนานิ ฯ จกฺษุะโศฺรตฺรฆฺราณชิหฺวากายมนอายตนานิ รูปคนฺธศพฺทรสสฺปรฺศธรฺมายตนานิ เจติ ๚
๒๕. อษฺฏาทศ ธาตวะ ๚ จกฺษุะโศฺรตฺรฆฺราณชิหฺวากายมโนรูปคนฺธศพฺทรสสฺปรฺศธรฺมธาตวะ จกฺษุรฺวิชฺญานโศฺรตฺรวิชฺญานฆฺราณวิชฺญานชิหฺวาวิชฺญานกายวิชฺญานมโนวิชฺญานฆาตวศฺเจติ ๚
๒๖. ตไตฺรกาทศ รูปสฺกนฺธาะ ๚ จกฺษุะ, โศฺรตฺรมฺ, ฆฺราณมฺ, ชิหฺวา, กายะ, รูปมฺ, ศพฺทะ, คนฺธะ, รสะ, สฺปรฺศะ วิชฺญปฺติศฺเจติ ๚
๒๗. เวทนา ตฺริวิธา ฯ สุขาะ, ทุะขา, อทุะขาสุขา เจติ ๚
๒๘. สํชฺญาสฺกนฺธะ ฯ นิมิตฺโตทฺคหณาตฺมิกา ๚
๒๙. สํสฺการา ทฺวิวิธาะ ฯ ตตฺร จิตฺตสํปฺรยุกฺตสํสฺการาะ, จิตฺตวิปฺรยุกฺตสํสฺการาศฺเจติ ๚
๓๐. จิตฺตสํปฺรยุกฺตสํสฺการาศฺจตฺวาริํศตฺ ฯ ตทฺยถา – เวทนา, สํชฺญา, เจตนา, ฉนฺทะ, สฺปรฺศะ, มติะ, สฺมฤติะ, มนสฺการะ, อธิโมกฺษะ, สมาธิะ, ศฺรทฺธา, อปฺรมาทะ, ปฺรสฺรพฺธิะ, อุเปกฺษา, หฺรีะ, อปตฺรปา, อโลภะ, อทฺเวษะ, อหิํสา, วีรฺยมฺ, โมหะ, ปฺรมาทะ, เกาสีทฺยมฺ, อศฺราทฺธฺยมฺ, สฺตฺยานมฺ, เอาทฺธตฺยมฺ, อหฺรีกตา, อนปตฺรปา, โกฺรธะ, อุปนาหะ, ศาฐฺยมฺ, อีรฺษฺยา, ปฺรทานะ, มฺรกฺษะ, มาตฺสรฺยมฺ, มายา, มทะ, วิหิํสา, วิตรฺกะ, วิจารศฺเจติ ๚
๓๑. ตตฺร จิตฺตวิปฺรยุกฺตสํสฺการาสฺรโยทศ ฯ ปฺราปฺติะ, อปฺราปฺติะ, สภาคตา, อสํชฺญิกมฺ, สมาปฺติะ, ชีวิตมฺ, ชาติะ, ชรา, สฺถิติะ, อนิตฺยตา, นามกายะ, ปทกายะ, วฺยญฺชนกายศฺเจติ ๚
๓๒. ตฺรีณฺยสํสฺกฤตานิ ฯ ตทฺยถา – อากาศะ, ปฺรติสํขฺยานิโรธะ, อปฺรติสํขฺยานิโรธศฺเจติ ๚
๓๓. ษฑฺ วิษยาะ ฯ ตทฺยถา – รูปมฺ, ศพฺทะ, คนฺธะ, รสะ, สฺปรฺศะ, ธรฺมศฺเจติ ๚
๓๔. ตตฺร รูปํ วิษยสฺวภาวมฺ ฯ นีลมฺ, ปีตมฺ, โลหิตมฺ, อวทาตมฺ, หริตมฺ, ทีรฺฆมฺ, หฺรสฺวมฺ, ปริมณฺฑลมฺ, อุนฺนตมฺ, อวนตมฺ, สาตมฺ, วิสาตมฺ, อจฺฉมฺ, ธูมะ, รชะ, มหิกา, ฉายา, อาตปะ, อาโลกะ, อนฺธการศฺเจติ ๚
๓๕. อษฺฏาวิํศติวิธะ ศพฺทะ ฯ สปฺต ปุรุษวากฺศพฺทาะ, สปฺต ปุรุษหสฺตาทิศพฺทาะ ฯ เอต เอว(มโนชฺญา)มโนชฺญเภเทนาษฺฏาวิํศติะ ๚
๓๖. รสะ ษฑฺวิธะ ฯ ตทฺยถา – มธุระ, อมฺละ, ลวณะ, กฏุะ, ติกฺตะ, กษายศฺเจติ ๚
๓๗. จตฺวาโร คนฺธาะ ฯ ตทฺยถา – สุคนฺธะ, ทุรฺคนฺธะ, สมคนฺธะ, วิษมคนฺธศฺเจติ ๚
๓๘. เอกาทศ สฺปฺรษฺฏวฺยานิ ฯ ปฤถฺวี, อาปะ, เตชะ, วายุะ, ศฺลกฺษฺณตฺวมฺ, กรฺกศตฺวมฺ, ลฆุตฺวมฺ, คุรุตฺวมฺ, ศีตมฺ, ชิฆตฺสา ปิปาสา เจติ ๚
๓๙. ปญฺจ มหาภูตานิ ฯ ปฤถฺวี, อาปะ, เตชะ, วายุะ, อากาศฺเจติ ๚
๔๐. ปญฺจ เภาติกานิ ฯ รูปมฺ, ศพฺทะ, คนฺธะ, รสะ, สฺปรฺศศฺเจติ ๚
๔๑. วิํศติะ ศูนฺยตาะ ฯ ตทฺยถา – อธฺยาตฺมศูนฺยตา, พหิรฺธาศูนฺยตา, อธฺยาตฺมพหิรฺธาศูนฺยตา, ศูนฺยตาศูนฺยตา, มหาศูนฺยตา, ปรมารฺถศูนฺยตา, สํสฺกฤตศูนฺยตา, อสํสฺกฤตศูนฺยตา, อตฺยนฺตศูนฺยตา, อนวราคฺรศูนฺยตา, อนวการศูนฺยตา, ปฺรกฤติศูนฺยตา, สรฺวธรฺมศูนฺยตา, ลกฺษณศูนฺยตา, อลกฺษณศูนฺยตา, ภาวศูนฺยตา, อภาวศูนฺยตา, สฺวภาวศูนฺยตา, อภาวสฺวภาวศูนฺยตา, ปรภาวศูนฺยตา เจติ ๚
๔๒. ทฺวาทศางฺคปฺรตีตฺยสมุตฺปาทะ ฯ อวิทฺยา, สํสฺการาะ, วิชฺญานมฺ, นามรูปมฺ, ษฑายตนมฺ, สฺปรฺศะ, เวทนา, ตฤษฺณา, อุปาทานมฺ, ภวะ, ชาติะ, ชรามรณมฺ, โศกปริเทวทุะขเทารฺมนสฺโยปายาสาศฺเจติ ๚
๔๓. สปฺตตฺริํศทฺโพธิปากฺษิกา ธรฺมาะ ฯ จตฺวาริ สฺมฤตฺยุปสฺถานานิ ๚ ๔ ๚ จตฺวาริ สมฺยกฺปฺรหาณานิ ๚ ๘ ๚ จตฺวาร ฤทฺธิปาทาะ ๚ ๑๒ ๚ ปญฺเจนฺทฺริยาณิ ๚ ๑๗ ๚ ปญฺจ พลานิ ๚ ๒๒ ๚ สปฺต โพธฺยงฺคานิ ๚ ๒๙ ๚ อารฺยาษฺฏางฺคิกมารฺคศฺเจติ ๚ ๓๗ ๚
๔๔. ตตฺร กตมานิ สฺมฤตฺยุปสฺถานานิ? ตทฺยถา – กาเย กายานุทรฺศสฺมฤตฺยุปสฺถานมฺ, เวทนายํา เวทนานุทรฺศสฺมฤตฺยุปสฺถานมฺ, จิตฺเต จิตฺตานุทรฺศสฺมฤตฺยุปสฺถานมฺ, ธรฺเม ธรฺมานุทรฺศสฺมฤตฺยุปสฺถานมฺ ๚
๔๕. กตมานิ จตฺวาริ สมฺยกฺปฺรหาณานิ? ตทฺยถา – อุตฺปนฺนานํา กุศลมูลานํา สํรกฺษณมฺ ฯ อนุตฺปนฺนานํา สมุตฺปาทะ ฯ อุตฺปนฺนานามกุศลานํา ธรฺมาณํา ปฺรหาณมฺ ฯ อนุตฺปนฺนานํา ปุนรนุตฺปาทศฺเจติ ๚
๔๖. จตฺวาระ ฤทฺธิปาทาะ ฯ ตทฺยถา – ฉนฺทสมาธิปฺรหาณาย สํสฺการสมนฺวาคต ฤทฺธิปาทะ ฯ เอวํ จิตฺตฤทฺธิปาทะ ฯ วีรฺยฤทฺธิปาทะ ฯ มีมําสาสมาธิปฺรหาณาย สํสฺการสมนฺวาคตฤทฺธิปาทศฺเจติ ๚
๔๗. ปญฺเจนฺทฺริยาณิ ฯ ตทฺยถา – ศฺรทฺธาสมาธิวีรฺยสฺมฤติปฺรชฺเญนฺทฺริยํ เจติ ๚
๔๘. ปญฺจ พลานิ ฯ ศฺรทฺธาวีรฺยสฺมฤติสมาธิปฺรชฺญาพลํ เจติ ๚
๔๙. สปฺต โพธฺยงฺคานิ ฯ ตทฺยถา – สฺมฤติสํโพธฺยงฺคมฺ, ธรฺมวิจยสํโพธฺยงฺคมฺ, วีรฺยสํโพธฺยงฺคมฺ, ปฺรีติสํโพธฺยงฺคมฺ, ปฺรสฺรพฺธิสํโพธฺยงฺคมฺ, สมาธิสํโพธฺยงฺคมฺ, อุเปกฺษาสํโพธฺยงฺคมิติ ๚
๕๐. อารฺยาษฺฏางฺคิกมารฺคะ ๚ สมฺยคฺทฤษฺฏิะ, สมฺยกฺสํกลฺปะ, สมฺยคฺวากฺ, สมฺยกฺกรฺมานฺตะ, สมฺยคฺวฺยายามะ, สมฺยกฺสฺมฤติะ, สมฺยกฺสมาธิศฺเจติ ฯ เอเต สปฺตตฺริํศพฺโทธิปากฺษิกา ธรฺมาะ ๚
๕๑. จตสฺระ ปฺรติสํวิทะ ฯ ตทฺยถา – ธรฺมปฺรติสํวิตฺ, อรฺถปฺรติสํวิตฺ, นิรุกฺติปฺรติสํวิตฺ, ปฺรติภานปฺรติสํวิจฺเจติ ๚
๕๒. จตโสฺร ธารณฺยะ ฯ ตทฺยถา – อาตฺมธารณี, คฺรนฺถธารณี, ธรฺมธารณี, มนฺตฺรธารณี เจติ ๚
๕๓. จตฺวาริ ปฺรติศรณานิ ฯ ตทฺยถา – อรฺถปฺรติศรณตา น วฺยญฺชนปฺรติศรณตา ฯ ชฺญานปฺรติศรณตา น วิชฺญานปฺรติศรณตา ฯ นีตารฺถปฺรติศรณตา น เนยารฺถปฺรติศรณตา ฯ ธรฺมปฺรติศรณตา น ปุทฺคลปฺรติศรณตา เจติ ๚
๕๔. ษฑนุสฺมฤตยะ ฯ พุทฺธานุสฺมฤติะ, ธรฺมานุสฺมฤติะ, สํฆานุสฺมฤติะ, ตฺยาคานุสฺมฤติะ, ศีลานุสฺมฤติะ, เทวานุสฺมฤติศฺเจติ ๚
๕๕. จตฺวาริ ธรฺมปทานิ ฯ ตทฺยถา – อนิตฺยาะ สรฺวสํสฺการาะ ฯ ทุะขาะ สรฺวสํสฺการาะ ฯ นิราตฺมานะ สรฺวสํสฺการาะ ฯ ศานฺตํ นิรฺวาณํ เจติ ๚
๕๖. ทศากุศลานิ ฯ ตทฺยถา – ปฺราณาติปาตะ, อทตฺตาทานมฺ, กามมิถฺยาจาระ, มฤษาวาทะ, ไปศุนฺยมฺ, ปารุษฺยมฺ, สํภินฺนปฺรลาปะ, อภิธฺยา, วฺยาปาทะ, มิถฺยาทฤษฺฏิศฺเจติ ๚
๕๗. คตยะ ษฏฺ ฯ ตทฺยถา – นรกะ, ติรฺยกฺ, เปฺรตะ, อสุระ, มนุษฺยะ, เทวศฺเจติ ๚
๕๘. ษฑฺ ธาตวะ ฯ ปฤถฺวี, อาปะ, เตชะ, วายุะ, อากาศะ, วิชฺญานํ เจติ ๚
๕๙. อษฺเฏา วิโมกฺษาะ ฯ ตทฺยถา – รูปี รูปาณี ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ อาธฺยาตฺมารูปสํชฺญี พหิรฺธารูปาณิ ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ อากาศานนฺตฺยายตนํ ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ วิชฺญานานนฺตฺยายตนํ ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ อากิํจนฺยายตนํ ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ ไนวสํชฺญานาสํชฺญายตนํ ปศฺยติ ศูนฺยมฺ ฯ สํชฺญาเวทยิตนิโรธํ ปศฺยติ ศูนฺยํ เจติ ๚
๖๐. ปญฺจานนฺตรฺยาณิ ฯ ตทฺยถา – มาตฤวธะ, ปิตฤวธะ อรฺหทฺวธะ, ตถาคตทุษฺฏจิตฺตรุธิโรตฺปาทะ, สํฆเภทศฺเจติ ๚
๖๑. อษฺเฏา โลกธรฺมาะ ๚ ลาภะ, อลาภะ, สุขมฺ, ทุะขมฺ, ยศะ, อยศะ, นินฺทา, ปฺรศํสา เจติ ๚
๖๒. นวางฺคปฺรวจนานิ ฯ ตทฺยถา – สูตฺรมฺ, เคยมฺ, วฺยากรณมฺ, คาถา, อุทานมฺ, ชาตกมฺ, ไวปุลฺยมฺ, อทฺภุตธรฺมะ, อุปเทศศฺเจติ ๚
๖๓. ทฺวาทศ ธูตคุณาะ ฯ ไปณฺฑปาติกะ, ไตฺรจีวริกะ, ขลุปศฺจาทฺภกฺติกะ, ไนษทฺยิกะ, ยถาสํสฺตริกะ, วฤกฺษมูลิกะ, เอกาสนิกะ, อาภฺยวกาศิกะ, อารณฺยกะ, ศฺมาศานิกะ, ปําศูกูลิกะ, นามนฺติกศฺเจติ ๚
๖๔. ทศ ภูมยะ ฯ ปฺรมุทิตา, วิมลา, ปฺรภากรี, อรฺจิษฺมตี, สุทุรฺชยา, อภิมุขี, ทูรํคมา, อจลา, สาธุมตี, ธรฺมเมฆา เจติ ๚
๖๕. สมนฺตปฺรภา, นิรุปมา, ชฺญานวตี ฯ เอตาะ สหิตาสฺรโยทศ ภูมยะ ๚
๖๖. ปญฺจ จกฺษูํษี ฯ มําสจกฺษุะ, ธรฺมจกฺษุะ, ปฺรชฺญาจกฺษุะ, ทิวฺยจกฺษุะ, พุทฺธจกฺษุศฺเจติ ๚
๖๗. ษฏฺ เกฺลศาะ ฯ ราคะ, ปฺรติฆะ, มานะ, อวิทฺยา, กุทฤษฺฏิะ, วิจิกิตฺสา เจติ ๚
๖๘. ปญฺจ ทฤษฺฏยะ ฯ สตฺกายทฤษฺฏิะ, อนฺตคฺราหทฤษฺฏิะ, มิถฺยาทฤษฺฏิะ, ทฤษฺฏิปรามรฺศะ, ศีลปรามรฺศะ ๚
๖๙. จตุวิํศติรุปเกฺลศาะ ฯ ตทฺยถา – โกฺรธะ, อุปนาหะ, มฺรกฺษะ, ปฺรทาศะ, อีรฺษฺยาะ, มาตฺสรฺยมฺ, ศาฐฺยมฺ, มายา, มทะ, วิหิํสา, หฺรีะ, อนปตฺรปา, สฺตฺยานมฺ, อศฺราทฺธฺยมฺ, เกาสีทฺยมฺ, ปฺรมาทะ, มุษิตสฺมฤติะ, วิกฺเษปะ, อสํปฺรชนฺยมฺ, เกากฤตฺยมฺ, มิทฺธมฺ, วิตรฺกะ, วิจารศฺเจติ ๚
๗๐. ปญฺจาหาราะ ฯ ธฺยานาหาราะ, กวลีการาหาราะ, ปฺรตฺยาหาราะ, สฺปรฺศาหาราะ, สํเจตนิกาหาราศฺเจติ ๚
๗๑. ปญฺจ ภยานิ ฯ อาชีวิกาภยมฺ, โศกภยมฺ, มรณภยมฺ, ทุรฺคติภยมฺ, ปรฺษทสาทฺยภยํ เจติ ๚
๗๒. จตฺวาริ ธฺยานานิ ฯ ตทฺยถา – สวิตรฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปฺรีติสุขมิติ ปฺรถมธฺยานมฺ ฯ อธฺยาตฺมปฺรโมทนาตฺปฺรีติสุขมิติ ทฺวิตียมฺ ฯ อุเปกฺษาสฺมฤติสํปฺรชนฺยํ สุขมิติ ตฤตียมฺ ฯ อุเปกฺษาสฺมฤติปริศุทฺธิรทุะขาสุขา เวทเนติ จตุรฺถํ ธฺยานมิติ ๚
๗๓. ตฺรโย วิโมกฺษาะ ฯ ศูนฺยตา, อนิมิตฺตะ, อปฺรณิหิตศฺเจติ ๚
๗๔. โพธิสตฺตฺวานํา ทศ วศิตาะ ฯ อายุรฺวศิตา, จิตฺตวศิตา, ปริษฺการวศิตา, ธรฺมวศิตา, ฤทฺธิวศิตา, ชนฺมวศิตา, อธิมุกฺติวศิตา, ปฺรณิธานวศิตา, กรฺมวศิตา, ชฺญานวศิตา เจติ ๚
๗๕. โพธิสตฺตฺวานํา ทศ พลานิ ฯ ตทฺยถา – อธิมุกฺติพลมฺ,
ปฺรติสํขฺยานพลมฺ, ภาวพลมฺ, กฺษานฺติพลมฺ, ชฺญานพลมฺ, ปฺรหาณพลมฺ, สมาธิพลมฺ, ปฺรติภานพลมฺ, ปุณฺยพลมฺ, ปฺรติปตฺติพลํ เจติ ๚
๗๖. ตถาคตสฺย ทศ พลานิ ฯ ตทฺยถา – สฺถานาสฺถานชฺญานพลมฺ, กรฺมวิปากชฺญานพลมฺ, นานาธาตุชฺญานพลมฺ, นานธิมุกฺติชฺญานพลมฺ, สตฺตฺเวนฺทฺริยปราปรชฺญานพลมฺ, สรฺวตฺรคามินีปฺรติปตฺติชฺญานพลมฺ, ธฺยานวิโมกฺษสมาธิสมาปตฺติสํเกฺลศวฺยวทานวฺยุตฺถานชฺญานพลมฺ, ปูรฺวนิวาสานุสฺมฤติชฺญานพลมฺ, จฺยุตฺยุตฺปตฺติชฺญานพลมฺ, อาสฺรวกฺษยชฺญานพลํ เจติ ๚
๗๗. จตฺวาริ ไวศารทฺยานิ ฯ ตทฺยถา – อภิสํโพธิไวศารทฺยมฺ, อาสฺรวกฺษยชฺญานไวศารทฺยมฺ, ไนรฺวาณิกมารฺคาวตรณไวศารทฺยมนฺตรายิกธรฺมานนฺยถาตฺวนิศฺจิตวฺยากรณไวศารทฺยํ เจติ ๚
๗๘. ปญฺจ มาตฺสรฺยาณิ ฯ ธรฺมมาตฺสรฺยมฺ, ลาภมาตฺสรฺยมฺ, อาวาสมาตฺสรฺยมฺ, กุศลมาตฺสรฺยมฺ, วรฺณมาตฺสรฺยํ เจติ ๚
๗๙. อษฺฏาทศาเวณิกา พุทฺธธรฺมาะ ฯ ตทฺยถา – นาสฺติ ตถาคตสฺย สฺขลิตมฺ ฯ นาสฺติ รวิตมฺ ฯ นาสฺติ มุษิตสฺมฤติตา ฯ นาสฺตฺยสมาหิตจิตฺตมฺ ฯ นาสฺติ นานาตฺวสํชฺญา ฯ นาสฺตฺยปฺรติสํขฺยาโยเปกฺษา ฯ นาสฺติ ฉนฺทปริหาณิะ ฯ นาสฺติ วีรฺยปริหาณิะ ฯ นาสฺติ สฺมฤติปริหาณิะ ฯ นาสฺติ สมาธิปริหาณิะ ฯ นาสฺติ ปฺรชฺญาปริหาณิะ ฯ นาสฺติ วิมุกฺติปริหาณิะ ฯ นาสฺติ วิมุกฺติชฺญานทรฺศนปริหาณิะ ฯ สรฺวกายกรฺมชฺญานปูรฺวคมชฺญานานุปริวฤตฺติะ ฯ สรฺววากฺกรฺมชฺญานปูรฺวํคมชฺญานานุปริวฤตฺติะ ฯ สรฺวมนสฺกรฺมชฺญานปูรฺวํคมชฺญานานุปริวฤตฺติะ ฯ อตีเต ‘ธฺวนฺยสงฺคมปฺรติหตชฺญานมฺ ฯ ปฺรตฺยุตฺปนฺเน ‘ธฺวนฺยสงฺคมปฺรติหตชฺญานทรฺศนํ เจติ ๚
๘๐. จตฺวาโร มาราะ ฯ ตทฺยถา – สฺกนฺธมาระ, เกฺลศมาระ, เทวปุตฺรมาระ, มฤตฺยุมารศฺเจติ ๚
๘๑. จตฺวาริ ศฺรทฺธางฺคานิ ฯ ตทฺยถา – อารฺยสตฺยมฺ, ตฺริรตฺนมฺ, กรฺม, กรฺมผลํ เจติ ๚
๘๒. นวานุปูรฺวสมาธิสมาปตฺตยะ ฯ ตทฺยถา – จตฺวาริ ธฺยานานิ, จตสฺร อารูปฺยสมาปตฺตยะ, นิโรธสมาปตฺติศฺเจติ ๚
๘๓. ทฺวาตฺริํศลฺลกฺษณานิ ฯ ตทฺยถา – จกฺรางฺกิตปาณิปาทตลตา ฯ สุปฺรติษฺฐิตปาณิปาทตลตา ฯ ชาลาพลพทฺธา(วนทฺธา?)งฺคุลิปาณิปาทตลตา ฯ มฤทุตรุณหสฺตปาทตลตา ฯ สปฺโตตฺสทตา ฯ ทีรฺฆางฺคุลิตา ฯ อายตปารฺษฺณิตา ฯ ฤชุคาตฺรตา ฯ อุตฺสงฺคปาทตา ฯ อุรฺธฺวาคฺรโรมตา ฯ ไอเณชยงฺฆตา ฯ ปฺรลมฺพพาหุตา ฯ โกษคตพสฺติคุหฺยตา ฯ สุวรฺณวรฺณตา ฯ ศุกฺลจฺฉวิตา ฯ ปฺรทกฺษิณาวรฺไตกโรมตา ฯ อูรฺณาลํกฤตมุขตา ฯ สิํหปูรฺวานฺตกายตา ฯ สุสํวฤตฺตสฺกนฺธตา ฯ จิตานฺตรําสตา ฯ รสรสาคฺรตา ฯ นฺยโคฺรธปริมณฺฑลตา ฯ อุษฺณีษศิรสฺกตา ฯ ปฺรภูตชิวฺหตา ฯ สิํหหนุตา ฯ ศุกฺลหนุตา ฯ สมทนฺตตา ฯ หํสวิกฺรานฺตคามิตา ฯ อวิรลทนฺตตา ฯ สมจตฺวาริํศทฺทนฺตตา ฯ อภินีลเนตฺรตา ฯ โคปกฺษเนตฺรตา เจติ ๚
๘๔. อศีตฺยนุวฺยญฺชนานิ ฯ ตทฺยถา – ตามฺรนขตา ฯ สฺริคฺธนขตา ฯ ตุงฺคนขตา ฯ ฉตฺรางฺคุลิตา ฯ จิตฺรางฺคุลิตา ฯ อนุปูรฺวางฺคุลิตา ฯ คูฒศิรตา ฯ นิคฺรนฺถิศิรตา ฯ คูฒคุลฺผตา ฯ อวิษมปาทตา ฯ สิํหวิกฺรานฺตคามิตา ฯ นาควิกฺรานฺตคามิตา ฯ หํสวิกฺรานฺตคามิตา ฯ วฤษภวิกฺรานฺตคามิตา ฯ ปฺรทกฺษิณคามิตา ฯ จารุคามิตา ฯ อวกฺรคามิตา ฯ วฤตฺตคาตฺรตา ฯ มฤษฺฏคาตฺรตา ฯ อนุปูรฺวคาตฺรตา ฯ ศุจิคาตฺรตา ฯ มฤทุคาตฺรตา ฯ วิศุทฺธคาตฺรตา ฯ ปริปูรฺณวฺยญฺชนตา ฯ ปฤถุจารุมณฺฑลคาตฺรตา ฯ สมกฺรมตา ฯ วิศุทฺธเนตฺรตา ฯ สุกุมารคาตฺรตา ฯ อทีนคาตฺรตา ฯ อุตฺสาหคาตฺรตา ฯ คมฺภีรกุกฺษิตา ฯ ปฺรสนฺนคาตฺรตา ฯ สุวิภกฺตางฺคปฺรตฺยงฺคตา ฯ วิติมิรศุทฺธาโลกตา ฯ วฤตฺตกุกฺษิตา ฯ มฤษฺฏกุกฺษิตา ฯ อภุคฺนกุกฺษิตา ฯ กฺษามกุกฺษิตา ฯ (๓๓๕) ปฺรทกฺษิณาวรฺตนาภิตา ฯ สมนฺตปฺราสาทิกตา ฯ ศุจิสมุทารตา ฯ วฺยปคตติลกคาตฺรตา ฯ ตูลสทฤศสุกุมารปาณิตา ฯ สฺนิคฺธปาณิเลขตา ฯ คมฺภีรปาณิเลขตา ฯ อายตปาณิเลขตา ฯ นาตฺยายตวจนตา ฯ พิมฺพปฺรติพิมฺโพษฺฐตา ฯ มฤทุชิวฺหตา ฯ ตนุชิวฺหตา ฯ รกฺตชิหฺวตา ฯ เมฆครฺชิตโฆษตา ฯ มธุรจารุมญฺชุสฺวรตา ฯ วฤตฺตทํษฺฏฺรตา ฯ ตีกฺษฺณํทํษฺฏฺรตา ฯ ศูกฺลทํษฺฏฺรตา ฯ สมทํษฺฏฺรตา ฯ อนุปูรฺวทํษฺฏฺรตา ฯ ตุงฺคนาสตา ฯ ศุจินาสตา ฯ วิศาลนยนตา ฯ จิตฺรปกฺษฺมตา ฯ สิตาสิตกมลทลนยนตา ฯ อายตภฺรูกตา ฯ ศุกฺลภฺรูกตา ฯ สุสฺนิคฺธภฺรูกตา ฯ ปีนายตภุชลตา ฯ สมกรฺณตา ฯ อนุปหตกรฺเณนฺทฺริยตา ฯ อวิมฺลานลลาฏตา ฯ ปฤถุลลาฏตา ฯ สุปริปูรฺโณตฺตมางฺคตา ฯ ภฺรมรสทฤศเกศตา ฯ จิตฺรเกศตา ฯ คุฑาเกศตา ฯ อสํมุณิตเกศตา ฯ อปรุษเกศตา ฯ สุรภิเกศตา ฯ ศฺรีวตฺสมุกฺติกนนฺทฺยาวรฺตลกฺษิตปาณิปาทตลตา เจติ ๚
๘๕. จกฺรวรฺตินํา สปฺต รตฺนานิ ฯ ตทฺยถา – จกฺรรตฺนมฺ, อศฺวรตฺนมฺ, หสฺติรตฺนมฺ, มณิรตฺนมฺ, สฺตฺรีรตฺนมฺ, ขงฺครตฺนมฺ, ปริณายกรตฺนํ เจติ ๚
๘๖. ตตฺร ตฺรโย ‘ธฺวานะ ฯ ตทฺยถา – อตีโต ‘ธฺวา, อนาคโต ‘ธฺวา, ปฺรตฺยุตฺปนฺโน ‘ธฺวา เจติ ๚
๘๗. จตฺวาระ กลฺปาะ ฯ ตทฺยถา – อนฺตรกลฺปาะ, มหากลฺปาะ, ศูนฺยกลฺปาะ, สารกลฺปาศฺเจติ ๚
๘๘. จตฺวาริ ยุคานิ ฯ ตทฺยถา – กฤตยุคมฺ, เตฺรตายุคมฺ, ทฺวาปรมฺ, กลิยุคํ เจติ ๚
๘๙. โลกทฺวยมฺ ฯ ตทฺยถา – สตฺตฺวโลกะ, ภาชนโลกศฺเจติ ๚
๙๐. จตฺวาโร โยนยะ ฯ ตทฺยถา – อณฺฑชะ, สํสฺเวทชะ, ชรายุชะ, อุปปาทุกศฺเจติ ๚
๙๑. ปญฺจ กษายาะ ฯ ตทฺยถา – เกฺลศกษายะ, ทฤษฺฏิกษายะ, สตฺตฺวกษายะ, อายุะกษายะ, กลฺปกษายศฺเจติ ๚
๙๒. ตฺรยะ สตฺตฺวาธฺยาะ ฯ ตทฺยถา – ปูรฺวานฺตโกฏิปริชฺญายาะ, อปรานฺตโกฏิปริชฺญายาะ, จตุรฺมารโกฏิปริชฺญายาศฺเจติ ๚
๙๓. ทศ ชฺญานานิ ฯ ตทฺยถา – ทุะขชฺญานมฺ, สมุทยชฺญานมฺ, นิโรธชฺญานมฺ, มารฺคชฺญานมฺ, ธรฺมชฺญานมฺ, อนฺวยชฺญานมฺ, สํวฤติชฺญานมฺ, ปรจิตฺตชฺญานมฺ, กฺษยชฺญานมฺ, อนุตฺปาทชฺญานํ เจติ ๚
๙๔. ปญฺจ ชฺญานานิ ฯ ตทฺยถา – อาทรฺศนชฺญานมฺ, สมตาชฺญานมฺ, ปฺรตฺยเวกฺษณาชฺญานมฺ, กฤตฺยานุษฺฐานชฺญานมฺ, สุวิศุทฺธธรฺมธาตุชฺญานํ เจติ ๚
๙๕. ทฺเว สตฺเย ฯ ตทฺยถา – สํวฤติสตฺยมฺ, ปรมารฺถสตฺยํ เจติ ๚
๙๖. จตุรารฺยสตฺเยษุ โษฑศ กฺษานฺติชฺญานลกฺษณาะ ฯ ตทฺยถา – ทุะเข ธรฺมชฺญานกฺษานฺติะ, ทุะเข ธรฺมชฺญานมฺ, ทุะเข ‘นฺวยชฺญานกฺษานฺติะ, ทุะเข ‘นฺวยชฺญานมฺ ฯ สมุทเย ธรฺมชฺญานกฺษานฺติะ, (๓๓๖) สมุทเย ธรฺมชฺญานมฺ, สมุทเย ‘นฺวยชฺญานกฺษานฺติะ, สมุทเย ‘นฺวยชฺญานมฺ ฯ นิโรเธ ธรฺมชฺญานกฺษานฺติะ, นิโรเธ ธรฺมชฺญานมฺ, นิโรเธ ‘นฺวยชฺญานกฺษานฺติะ, นิโรเธ ‘นฺวยชฺญานมฺ ฯ มารฺเค ธรฺมชฺญานกฺษานฺติะ, มารฺเค ธรฺมชฺญานมฺ, มารฺเค ‘นฺวยชฺญานกฺษานฺติะ, มารฺเค ‘นฺวยชฺญานํ เจติ ๚
๙๗. ตตฺร ทุะขสตฺเย จตฺวาร อาการาะ ฯ ตทฺยถา – อนิตฺยตะ, ทุะขตะ, ศูนฺยตะ, อนาตฺมตศฺเจติ ๚
๙๘. สมุทยสตฺเย จตฺวาร อาการาะ ฯ ตทฺยถา – เหตุตะ, สมุทยตะ, ปฺรภวตะ, ปฺรตฺยยตศฺเจติ ๚
๙๙. นิโรธสตฺเย จตฺวาร อาการาะ ฯ ตทฺยถา – นิโรธตะ, ศานฺตตะ, ปฺรณีตตะ, นิะสรณตศฺเจติ ๚
๑๐๐. มารฺคสตฺเย จตฺวาร อาการาะ ฯ ตทฺยถา – มารฺคตะ, นฺยายตะ, ปฺรติปตฺติตะ, ไนรฺยาณิก(ต)ศฺเจติ ๚
๑๐๑. จตฺวาระ สมาธยะ ฯ ตทฺยถา – อาโลกสมาธิะ, วฤตาสมาธิะ, เอกาทศปฺรติษฺฐสมาธิะ, อานนฺตรฺยสมาธิศฺเจติ ๚
๑๐๒. ตตฺราษฺเฏาปุรุษ – ปุคฺทลาะ ฯ ตทฺยถา – โสฺรตอาปนฺนผลปฺรติปนฺนกะ, โสฺรตอาปนฺนะ, สกฤทาคามิผลปฺรติปนฺนกะ, สกฤทาคามี, อนาคามิผลปฺรติปนฺนกะ, อนาคามี, อรฺหตฺผลปฺรติปนฺนกะ, อรฺหํศฺเจติ ๚
๑๐๓. ตถาษฺเฏา ปฺรติปุคฺทลาะ ฯ ตทฺยถา – ศฺรทฺธานุสารี, ธรฺมานุสารี, โสฺรตอาปนฺนะ, เทวกุลํกุละ, มนุษฺยกุลํกุละ, สกฤทาคามิผละ, ศฺรทฺธวิมุกฺติรฺทฤษฺฏิปฺราปฺต เอกวีจีโก ‘นาคามฺยนฺตราปรินิรฺวายี อุปหตฺยปรินิรฺวายี อภิสํสฺการปรินิรฺวายี ปฺลุโต ‘รฺทฺธปฺลุตะ สรฺวาสฺตานปฺลุโต ทฤษฺฏธรฺมสมะ กายสากฺษี ขงฺคศฺเจติ ๚
๑๐๔. ตทนุ ทฺวาทศากรธรฺมจกฺรปฺรวรฺตกํ(นํ) กตมตฺ? ตทฺยถา – อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยมิติ ภิกฺษวะ ปูรฺวมนุศฺรุตฺย เตษุ ธรฺเมษุ โยนิโศ มนสิํควตะ(?) จกฺษุรุทปาทิ ฯ ชฺญานมุตฺปาทิ จินฺโตตฺปาทิ ฯ จุตฺริรุทปาทิ ฯ อิตฺเยกปริจตกะ ๑ อิทํ ทุะขมารฺย ส ตตฺร ขลฺวภิชฺญาตํ อิติ ภิกฺษวะ ฯ อิตฺยาทิ ปูรฺววทิติยะ ๚ อิทํ ทุะขสมุทยมารฺยสตฺวํ ตว ขลฺวภิชฺญาย ปฺรหีณมิติ หิตฺยาทิ ตฤตียะ ฯ ตถา อิทํ ทุะขนิโรธ อารฺยสตฺยมิติ หิปฺรตฺเยกะ ๚ อิทํ ทุะขนิโรธอารฺยฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ศากฺษาตฺ กรฺตวฺยมิติ หิตฺย ทฺวิตียะ ฯ อิทํ ทุะขนิโรธอารฺยสตฺย ตตฺร ขลุ ภิชฺญาย ศากฺษาตฺ ทฺวิตีย ฯ ตทฺยถา อิทํ ทุะขมารฺคคามินี ปฺรติปทารฺยสตฺเยมิติ ตฺเยก ๚ อิทํ ทุะขโมกฺษคามินิ ปฺรติป อิตฺยารฺยฺยสตฺยํ ตตฺร ขลุ ภิชฺญาย ภาวยิตวฺยมิติ หิ ภิกฺษว อิตฺยาทิ ตฤตียะ ฯ ปริวรฺต อิตฺเยว ทฺวาทศาการธรฺมจกฺรปฺรวรฺตฺตนมิติ ๚
ตทนุ ทฺวาทศาการธรฺมจกฺรปฺรวรฺตกะ ฯ กตมตฺ ฯ อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยมิติ ภิกฺษวะ ฯ ปูรฺวมนุศฺรุตฺย เตษุ ธรฺเมษุ โยนิโศ มนสิควตะ จกฺษุรุทปาทิ ฯ ชฺญานมุตฺปาทิ จิตฺโตตฺปาทิ ฯ จุตฺริรุตฺปาทิ ๚ อิตฺเยกปริวรฺตก อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ปริชฺญาตมิติ หิ ภิกฺษวะ ฯ ปูรฺวมนุศฺรุย เตษุ โยนิโส มนสิงฺครฺวุตะ ๚ อิติ ทฺวิตียะ ๚ อิทมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาตํ อิติ ภิกฺษวะ ฯ อิตฺยาทิ ปูรฺววทิติ ยะ ๚
อิทํ ทุะขสมุทยมารฺยสตฺยํ ตว ขลฺวภิชฺญาย ปฺรหีณมิติ หีตฺยาทิ ตฤตียมฺ ๚
ตถา อิทํ ทุะขนิโรธ อารฺยสตฺยมิติ หิ ปฺรตฺเยกะ ๚ อิทํ ทุะขนิโรธ อารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย สากฺษาตฺ กรฺตวฺยมิติ หิตฺยาทิ ฯ ทฺวิตียะ ฯ อิทํ ทุะขนิโรธ อารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย สากฺษาตฺ กฤตมิติ ทฺวิตียะ ฯ
ตถา อิทํ ทุะขมารฺคคามินิ ปฺรติปทารฺยสตฺยมิติ ปฺรตฺเยก ฯ อิทํ ทุะขโมกฺษคามินี ปฺรติปตฺ ๚ อิตฺยารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ภาตวฺยมิติ หิ ภิกฺษวะ อิตฺยาทิ ตฤตียะ ฯ ปริวรฺตฺต อิตฺเยวํ ทฺวาทศาการธรฺมจกฺรปฺรวรฺตนมิติ ๚ ๚
ตทตฺร ทฺวาทศาการธรฺมจกฺรปฺรวรฺตกํ(นํ?) กตมตฺ? อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยมิติ(เม) ภิกฺษวะ ปูรฺวมนนุศฺรุเตษุ ธรฺเมษุ โยนิโศ มนสิกุรฺวตะ จกฺษุรุทปาทิ ชฺญานมุทปาทิ วิทฺโยทปาทิ ภูริรุทปาทีตฺเยกํ ปริวรฺตกมฺ ฯ อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ปริชฺญาตมิติ หิ (เม) ภิกฺษวะ ปูรฺวมนนุศฺรุเตษุ ธรฺเมษุ โยนิโศ มนสิกุรฺวต อิติ ทฺวิตียมฺ ฯ อิทํ ทุะขมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ปริชฺญาตมิติ ภิกฺษวะ อิตฺยาทิ ปูรฺววทิติ ตฤตียมฺ ๚
ตเถทํ ทุะขสมุทยมารฺยสตฺยมิติ ปฺรตฺเยกมฺ ฯ อิทํ ทุะขสมุทยมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ปฺรหาตวฺยมิติ ทฺวิตียมฺ ฯ อิทํ ทุะขสมุทยมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ปฺรหีณมิติ หีตฺยาทิ ตฤตียมฺ ฯ
ตเถทํ ทุะขนิโรธมารฺยสตฺยมิติ หิ ปฺรตฺเยกมฺ ฯ อิทํ ทุะขนิโรธมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย สากฺษาตฺกรฺตวฺยมิติ หีตฺยาทิ ทฺวิตียมฺ ฯ อิทํ ทุะขนิโรธมารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย สากฺษาตฺกฤตมิติ ตฤตียมฺ ๚
ตเถยํ ทุะขมารฺคคามินี ปฺรติปทิตฺยารฺยสตฺยมิติ ปฺรตฺเยกมฺ ฯ อิยํ ทุะขโมกฺษคามินี ปฺรติปทิตฺยารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิวิชฺญาย ภาวยิตวฺยมิติ หิ ภิกฺษว อิตฺยาทิ ทฺวิตียมฺ ฯ
อิทํ ทุะขโมกฺษคามินี ปฺรติปทิตฺยารฺยสตฺยํ ตตฺร ขลฺวภิชฺญาย ภาวิตมิติ ตฤตียมฺ ๚
๑๐๕. ตตฺร ทานํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – ธรฺมทานมฺ, อามิษทานมฺ, ไมตฺรีทานํ เจติ ๚
๑๐๖. ศีลํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – สํภารศีลมฺ, กุศลสํคฺราหศีลมฺ, สตฺตฺวารฺถกฺริยาศีลํ เจติ ๚
๑๐๗. กฺษานฺติสฺตฺริวิธา ฯ ตทฺยถา – ธรฺมนิธฺยานกฺษานฺติะ, ทุะขาธิวาสนากฺษานฺติะ, ปโรปการธรฺมกฺษานฺติศฺเจติ ๚
๑๐๘. วีรฺยํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – สํนาหวีรฺยมฺ, ปฺรโยควีรฺยมฺ, ปร(ริ)นิษฺฐาวีรฺยํ เจติ ๚
๑๐๙. ธฺยานํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – สโทษาปกรฺษธฺยานมฺ, สุขไวหาริกธฺยานมฺ, อเศษไวภูษิตธฺยานํ เจติ ๚
๑๑๐. ปฺรชฺญา ตฺริวิธา ฯ ตทฺยถา – ศฺรุตมยี, จินฺตามยี, ภาวนามยี เจติ ๚
๑๑๑. อุปายสฺตฺริวิธะ ฯ ตทฺยถา – สรฺวสตฺตฺวาวโพธกะ, สตฺตฺวารฺถาภาวกะ, กฺษิปฺรสุขาภิสํโพธิศฺเจติ ๚
๑๑๒. ปฺรณิธานํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – สุสฺถานปฺราพนฺธิกมฺ, สตฺตฺวารฺถปฺรพนฺธิกมฺ, พุทฺธกฺเษตฺรปริโศธกํ เจติ ๚
๑๑๓. พลํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – กรฺมวฺยาวรฺตกมฺ, เกฺลศาปกรฺษกมฺ, มานปฺรมาทาทิวฺยาวรฺตกํ เจติ ๚
๑๑๔. ชฺญานํ ตฺริวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – อวิกลฺปกมฺ, วิกลฺปสมภาวโพธกมฺ, สตฺยารฺโถปายปโรกฺษํ เจติ ๚
๑๑๕. ตตฺราวรเณ ทฺเว ฯ ตทฺยถา – เกฺลศวรณมฺ, ชฺเญยาวรณํ เจติ ๚
๑๑๖. ไนราตฺมฺยํ ทฺวิวิธมฺ ฯ ตทฺยถา – ธรฺมไนราตฺมฺยมฺ, ปุคฺทลไนราตฺมฺยํ เจติ ๚
๑๑๗. สํภาโร ทฺวิวิธะ ฯ ตทฺยถา – ปุณฺยสํภาระ, ชฺญานสํภารศฺเจติ ๚
๑๑๘. ตตฺร ษฏฺ สมาธฺยาวรณานิ ฯ ตทฺยถา – เกาสีทฺยมฺ, มานมฺ, ศาฐฺยมฺ, เอาทฺธตฺยมฺ, อนาโภคะ, สตฺยาโภคศฺเจติ ๚
๑๑๙. ตตฺร ปฺรติปตฺตฺยาษฺเฏา ปฺรหาณสํสฺการาะ ฯ ตทฺยถา – ศฺรทฺธา, พุทฺธะ(ทฺธิะ), วฺยายามะ, ปฺรสฺรพฺธิะ, สฺมฤติะ, สํปฺรชนฺยมฺ, เจตนา, อุเปกฺษา เจติ ๚
๑๒๐. ตตฺร จตฺวาโร ทฺวีปาะ ฯ ตทฺยถา – ปูรฺววิเทหะ, ชมฺพุทฺวีปะ, อปรโคทานิะ(นียะ), อุตฺตรกุรุทฺวีปศฺเจติ ๚
๑๒๑. อษฺฏาวุษฺณนรกาะ ฯ ตทฺยถา – สํชีวะ, กาลสูตฺระ, สํฆาตะ, เรารวะ, มหาเรารวะ, ตปนะ, ปฺรตาปนะ, อวีจิศฺเจติ ๚
๑๒๒. อษฺเฏา ศีตนรกาะ ฯ ตทฺยถา – อรฺพุทะ, นิรรฺพุทะ, อฏฏะ, อปปะ, หาหาธระ, อุตฺปละ, ปทฺมะ, มหาปทฺมศฺเจติ ๚
๑๒๓. สปฺต ปาตาลานิ ฯ ตทฺยถา – ธรณีตละ, อจละ, มหาจละ, อาปะ, กาญฺจนะ, สํชีวะ, นรกศฺเจติ ฯ
๑๒๔. ทฺเวา จกฺรวาเลา ฯ ตทฺยถา – จกฺรวาลมหาจกฺรวาเลา เจติ ๚
๑๒๕. อษฺฏางฺคปรฺวตาะ ฯ ตทฺยถา – ยุคํธระ, อีศาธระ, ขทิรกะ, สุทรฺศนะ, วินตกะ, อศฺวกรฺณะ, เนมิํธรคิริะ, สุเมรุศฺเจติ ๚
๑๒๖. สปฺต สาคราะ ฯ ตทฺยถา – กฺษาระ, กฺษีระ, ทธิ, อุทธิะ, ฆฤตมฺ, มธุะ, สุรา เจติ ๚
๑๒๗. ตตฺร ษฏฺ กามาวจรา เทวาะ ฯ ตทฺยถา – จาตุรฺมหาราชกายิกาะ, ตฺรายสฺตฺริํศาะ, ตุษิตาะ, ยามาะ, นิรฺมาณรตยะ, ปรนิรฺมิตวศวรฺตินศฺเจติ ๚
๑๒๘. อษฺฏาทศ รูปาวจรา เทวาะ ฯ ตทฺยถา – พฺรหฺมกายิกาะ, พฺรหฺมปุโรหิตาะ, พฺรหฺมปารฺษทฺยาะ, มหาพฺรหฺมาณะ, ปรีตฺตาภาะ, อปฺรมาณาภาะ, อาภาสฺวราะ, ปรีตฺตศุภาะ, ศุภกฤตฺสฺนาะ, อนภฺรกาะ, ปุณฺยปฺรสวาะ, พฤหตฺผลาะ, อสํชฺญิสตฺตฺวาะ, อวฤหาะ, อตปาะ, สุทฤศาะ, สุทรฺศนาะ, อกนิษฺฐาศฺเจติ ๚
๑๒๙. จตฺวาโร ‘รูปาวจรา เทวาะ ฯ อากาศานนฺตฺยายตโนปคาะ, วิชฺญานานนฺตฺยายตโนปคาะ, อากิํจนฺยายตโนปคาะ, ไนวสํชฺญานาสํชฺญายตโนปคาศฺเจติ ๚
๑๓๐. ตฺริวิธา อาลงฺฆนาะ ฯ ตทฺยถา – สตฺยาลงฺฆนา, ธรฺมาลงฺฆนา, อนาลงฺฆนา เจติ ๚
๑๓๑. ตฺริวิธา มหาไมตฺรี ฯ ตทฺยถา – สตฺยาลงฺฆ(มฺพ)นา, ธรฺมลงฺฆ(รฺมาลมฺพ)นา, อนาลงฺฆ(มฺพ)นา เจติ ๚
๑๓๒. ตฺริวิธํ กรฺม ฯ ตทฺยถา – ทฤษฺฏธรฺมเวทนียมฺ, อุตฺปทฺยเวทนียมฺ, อปรเวทนียํ เจติ ๚
๑๓๓. ตฺริวิธํ ปฺราติหารฺยมฺ ฯ ตทฺยถา – ฤทฺธิปฺราติหารฺยมฺ, อาเทศนาปฺราติหารฺยมฺ, อนุศาสนีปฺราติหารฺยํ เจติ ๚
๑๓๔. อษฺฏาวกฺษณาะ ฯ ตทฺยถา – นรโกปปตฺติะ, ติรฺยคุปปตฺติะ, ยมโลโกปปตฺติะ, ปฺรตฺยนฺตชนปโทปปตฺติะ, ทีรฺฆายุษเทโวปปตฺติะ, อินฺทฺริยวิกลตา, มิถฺยาทฤษฺฏิะ, จิตฺโตตฺปาทวิราคิตตา เจติ ๚
๑๓๕. ตฺริวิธา วิกลฺปาะ ฯ ตทฺยถา – อนุสฺมรณวิกลฺปะ, สํติรน(ตีรณ)วิกลฺปะ, สหชวิกลฺปศฺเจติ ๚
๑๓๖. จตฺวาระ สมาธยะ ฯ ตทฺยถา – ศูรํคมะ, คคนคญฺชะ วิมลปฺรภะ, สิํหวิกฺรีฑิตศฺเจติ ฯ
๑๓๗. จตุรฺทศาวฺยากฤตวสฺตูนิ ฯ ตทฺยถา – ศาศฺวโต โลกะ, อศาศฺวโต โลกะ, ศาศฺวตศฺจาศาศฺวตศฺจ, ไนว ศาศฺวโต นาศาศฺวตศฺจ ฯ อนฺตวําลฺโลกะ, อนนฺตวําลฺโลกะ, อนฺตวําศฺจานนฺตวําลฺโลกศฺจ, ไนวานฺตวานฺนานนฺตวําศฺจ ฯ ภวติ ตถาคตะ ปรํ มรณาตฺ, น ภวติ ตถาคตะ ปรํ มรณาตฺ, ภวติ น จ ภวติ จ ตถาคตะ ปรํ มรณาตฺ, ไนว ภวติ น ภวติ ตถาคตะ ปรํ มรณาตฺ ฯ ส ชีวสฺตจฺฉรีรมฺ, อนฺโย ชีโว ‘นฺยจฺฉรีรํ เจติ ๚
๑๓๘. ตฺรีณิ กุศลมูลานิ ฯ ตทฺยถา – อทฺเวษะ, อโลภะ, อโมหศฺเจติ ๚
๑๓๙. เอตทฺวิปรฺยยานฺตฺรีณฺยกุศลมูลานิ ฯ ตทฺยถา – โลภะ, โมหะ, ทฺเวษศฺเจติ ๚
๑๔๐. ติสฺระ ศิกฺษาะ ฯ ตทฺยถา – อธิจิตฺตศิกฺษา, อธิศีลศิกฺษา, อธิปฺรชฺญาศิกฺษา เจติ ๚

อิติ นาคารฺชุนปาทวิรจิโต ‘ยํ ธรฺมสํคฺรหะ สมาปฺตะ ๚